تعیین میزان سلامت روان در بین پرستاران شاغل در بیمارستان های تهران
مقدمه :
بیماری های روانی از بدو پیدایش بشر وجود داشته و هیچ فردی در مقابل آن مصونیت ندارد و این خطری است که بشر را مرتباً تهدید می کند . خوشبختانه نهضت بهداشت روانی در نیم قرن اخیر افکار غلط و خرافات را در مورد بیماری های روانی کنار گذاشته و نشان داده اگر بیماری روانی را مانند سایر بیماریها زود تشخیص داده و درمان کنیم به همان نسبت از مزمن شدن و عوارض آن کاسته خواهد شد . بهداشت و ایجاد محیط سالم برای برقراری روابط صحیح انسانی است ( میلانی فر ، 1378 )
از سلامت روانی تعاریف زیادی به عمل آمده که هر کدام با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی هر جامعه ای با دیگری متفاوت است با این وجود روانشناسان و روانپزشکان فردی را از نظر روانی سالم می دانند که تعادلی بین رفتارها و کنترل او در مواجهه با مشکلات اجتماعی وجود داشته باشد . کارشناسان سازمان بهداشت جهانی سلامت فکر و روان را اینطور تعریف می کنند :
« سلامت فکر عبارت است از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران ، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضاد ها و تمایلات شخصی به طور منطقی ، عادلانه و مناسب».
بیان مسئله :
سلامت روانی به نحوه تفکر، احساس و عمل اشخاص بستگی دارد. به طور کلی افرادی که از سلامت روانی برخوردار هستند، نسبت به زندگی نگرش مثبت دارند. آماده برخورد با مشکلات زندگی هستند. در مورد خود و دیگران احساس خوبی دارند. در محیط کار و روابطشان مسئولیت پذیر می باشند. زیرا وقتی از سلامت روانی برخوردار باشیم انتظار بهترین چیزها را در زندگی داریم و آماده برخورد با هر حادثه ای هستیم. ما با آموختن ویژگی های سلامـت روانی بهتر می توانیم به روح و روان متعادل و شاد دست یابیم. سلامت روانی در بسیاری از موارد مانند سلامت جسمی است و باید به آن توجه کافی داشت. سلامت روانی برای خوشبختی انسان ضروری اند. رسیدن به سلامت روانی به هیچ وجه تصادفی نیست، نیل به این هدف با صرف زمان و زحمت محقق می شود. همچنین نباید فراموش کرد که اعتماد به نفس، کلید سلامت روانی است. ( رحیمی نیا ، 1384 )
برای سلامت روان نیز فاکتورهایی وجود دارد که نداشتن این فاکتورها سلامت فرد را به خطر می اندزد . در جامعه بعضی از مشاغل هستند که فرد باید دارای یک سری توانایی و شرایط خاص باشد که بتواند مسئولیت خود را به نحوه شایسته انجام دهد . پرستاری جز مشاغلی است که نیاز به تقابل فراوانی بین خود و بیماران دارد. آنان باید بیماران را در بهترین شرایط روانی و جسمانی قرار دهند بنابراین برای این امور باید بتوانند شرایط قابل قبولی را در خود حفظ کنند که این امر نیار به اعتماد به نفس و یک سری عواملی است که بعداً به آنها اشاره خواهیم کرد . ( نقش تبریزی ، 1384 )
در کشور ما، پرستاران درصد قابل توجه ای از شاغلین سیستم بهداشت و درمان را تشکیل می دهند که جزء مشاغل سخت و دارای نوبت کاری است . انجمن ملی ایمنی حرفه ای آمریکا، پرستـاری را در رأس 40 حرفه با شیوع بالای بیماری های مربوط به استرس معرفـی کرده و عقیـده بر این است که احتمالاً حرفه پرستاری در رأس مشاغل پر استرس، در میان مشاغل بهداشتی قرار دارد. کـول معتقـد اسـت کـه 93 درصـد پرستـاران مرتبـاً تحت تأثیر عوامـل استرس زای محیط کار قرار مـی گیرند که این مورد مـی تواند سلامت جسمی و روانی آنان را تحت تأثیر قرار دهد . ( همان منبع )
سـلامت شاغلـین به عنوان مهمترین عامل تأثیر گذار بر تولید، در اثر استرس شغلی در معرض خطر قرار می گیرد .احتمال ابتلا به اختلالات روانی خصوصا افسردگی در طول زندگی برای زنان تقریبا 20% و برای مردان 10% است یعنی شیوع این اختلالات در زنان دو برابر مردان است . از انجائی که بخش بزرگی از پرستاران را زنان تشکیل می دهند، بنابراین می توان چنین انتظار داشت که این قبیل مشکلات در بین پرستاران زن از شیوع بالایی برخوردار باشد.( ناصری ، 1384 )
پرستاران تنها نقش مراقبت را ایفا نمی کنند بلکه اداره کنندگان وضعیت مراقبتی بیماران نیز می باشند آنان نقش مشاور و راهنمای افراد در موضوعات بهداشتی را ایفا می کنند و یکی ار اعضا گروه بهداشتی هستند که دانش و مهارتهای حرفه ای لازم را کسب کرده و در انجام وظایف بنیادی خود که همانا اعتلای سلامتی جامعه، پیشگیری از بیماریها، تامین وحفظ سلامتی کلیه افراد خانواده ها وجامعه است فعالیت میکنند . (اسفندیاری 1381).
در حرفه پرستاری، عوامل استرس زای شغلی متعددی وجود دارند که از جمله این عوامل می توان به کار در نظام نوبت کاری، بارکاری، تعارض با همکـاران، تماس مکرر با رنج و مرگ بیماران، کمبود منابع حمایتی و کمبود وقت برای رسیدگی به مشکلات و نیازهای روحی و عاطفی بیماران و مسئولیت های حرفه ای اشاره کرد به علاوه، سطوح استرس و عوامل استرس زا در پرستاران بخش های مختلف، متفـاوت است که علت این تفاوت، در شرایـط کـاری و تکـالیف محـوله به پرستـاران می باشد ( همان منبع )
در پژوهشی نشان داده شد که پرستاران مورد بررسی در مراقبت های ویژه دارای سطوح بالاتری از حالت اضطراب در مقایسه با سایر بخش های پرستاری بوده به طوریکه 6/75% آنان دارای استرس شغلی در حد کم و متوسط بودند (پیامی بوساری1374) .
با توجه به اهمیت سلامت روان پرستاران که حلقه ای از سیستم ارائه خدمات بهداشتی هستند و ضعف پیشینه مطالعاتی در زمینه بررسی وضعیت سلامت روان پرستاران شاغل در سیستم نوبت کاری ما را بر آن داشت تا با انجام چنین پژوهشی ، اطلاعات کاربردی را در اختیار دست اندرکاران نظام سلامت قرار دهیم تا با استفاده از نتایج آن ضمن بالا بردن کارایی ، از دلزدگی ، فرسودگی و افت عملکرد شغلی در پرستاران جلوگیری بعمل آورند. ( همان منبع )
اهداف تحقیق:
هدف اصلی:
- تعیین میزان سلامت روان در بین پرستاران شاغل در بیمارستانهای تهران است
هدف فرعی :
- تعیین میزان سلامت روان پرستاران زن شاغل در بیمارستانهای شهر تهران
- تعیین میزان سلام روان پرستاران مرد شاغل در بیمارستانهای شهر تهران
سوالات تحقیق :
1 – سلامت روانی پرستاران شاغل در بیمارستانهای تهران چه وضعیتی دارد ؟
2 – آیا بین سلامت روانی پرستاران زنان و مردان شاغل در بیمارستانهای تهران تفاوت وجود دارد ؟
فرضیات تحقیق :
1 – سلامت روانی پرستاران زن شاغل در بیمارستانهای تهران پایین است .
2 – سلامت روانی پرستاران مرد شاغل در بیمارستانهای تهران بالا است .
3 - بین سلامت روانی پرستاران زن و مرد تفاوت معنی داری وجود دارد .
ضرورت و اهمیت پژوهش :
حفظ سلامت روان یکی از اصلی ترین و مهم ترین اهداف هر جامعه به شمار می رود . در تمام مشاغل به این نکته توجه می شود که باید به نحوی مانع تاثیر گذاری فشارهای کاری روی روان کارکنان خود شود . البته سلامت روانی به نحوه تفکر، احساس و عمل اشخاص بستگی دارد. افرادی که از سلامت روانی برخوردار هستند، نسبت به زندگی نگرش مثبت دارند. آماده برخورد با مشکلات زندگی هستند. در مورد خود و دیگران احساس خوبی دارند. در محیط کار و روابطشان مسئولیت پذیر می باشند. زیرا وقتی از سلامت روانی برخوردار باشیم انتظار بهترین چیزها را در زندگی داریم و آماده برخورد با هر حادثه ای هستیم .
از طرفی کار چه برای تولید باشد یا عرصه خدمات ، در اصل موثر بودن آن مورد نظر است . انجام موثر کار در یک گروه ، خواه این گروه واحدی کوچک باشد یا سازمانی بزرگ ، ساده ترین تا پیچیده ترین آن مستلزم وجود شرایطی از جهات گوناگون می باشد . شرایط مناسب انسانی از جمله عوامل اساسی کار موثر است . استعداد و تواناییهای انسان ، دانش و معلوامت انسان تجربه و مهارت انسان ، خلق و خو ، میل و رغبت ، اعتماد و ایمان و روحیه و رویه روانی انسان ، نیاز ها و انگیزه های انسان و بالاخره ادراک انسان از محیط و روابط او با محیط ، همه در کاری که انسان انجام می دهد و عرصه کاربرد نتایج آن دخالت دارد . بدون وجود شرایط انسانی لازم در هر یک از موارد مزبور نه کار بصورت موثر انجام خواهد شد و نه از حاصل کار نتیجه مثبتی عاید خواهد شد . ( منتظری ، 1381 )
نولز در این راستا اظهار می دارد که مردم مسئولیت اخلاقی و وظیفه عمومی دارند که شیوه زندگی سالمی داشته باشند تا باری بر دوش جامعه نگذارند . او همچنین معتقد است که افراد می توانند اینگونه فشارها را با تغییراتی چند در رفتار خود کاهش دهند . (میرزایی ، 1384 )
اولین محبث مهم در این راستا این است که هر یک از کارکنان یک بخش باید نسبت به خود، رؤسا، همکاران خود و به طور کلی نسبت به جهان اطراف خود و خصوصاً نسبت به جایگاه خود در سازمان احساس مثبتی داشته باشند. همه کارکنان قادر به ایجاد روابط مطلوب با محیط کار و عوامل موجود در آن هستند ولی فقط باید شرایط مناسب باشد . در صورتی که شرایط کاری مناسب نباشد (عوامل درونی و بیرونی) ممکن است هم به فرد و بازده کاری خود فرد صدمه وارد شود که پزشکان و پرستاران نیز مستثنی از این امر نیستند . ( همان نبع )
دومین موضوع مهم در زمینه سلامت روان و ارتباط آن با کار این است که ما در طول زندگی دائما با اتفاقاتی روبرو هستیم که خواه ناخواه بر زندگی روزمره و از جمله کیفیت کارهای ما اثر می‌گذارند . مشکلات روحی و خانوادگی تاثیر بیشتری روی افراد دارد که کنترل افراد را بر هم می زند و به اصطلاح سلامت روان فرد را به خطر می اندازد . کنترل فردی و سلامت از دو راه ممکن است ، اول افرادی که احساس کنترل فردی شان قوی است امکان دارد به میزان بیشتری توانایی حفظ سلامت داشته باشند . دوم ، به هنگام بروز مشکل جدی افراد دارای احساس کنترل فردی قوی ممکن است بهتر با مشکل کنار بیایند . (میرزایی ، 1384 )
همه از پرستاران انتظار دارند که واکنش درست و شایسته ای در جهت واکنش به محرکها از خود نشان دهند . در صورتی که بتوان به این مسئله به طور درست توجه کرد می توان محیط کار را به محیطی به دور از هر گونه استرس و عوامل مخرب تبدیل کرد و راندمان کاری را بالا تر برد .
فهرست مطالب :
فصل اول
مقدمه 1
بیان مسئله 2
اهداف تحقیق 5
سوالات تحقیق 6
فرضیات تحقیق 6
ضرورت و اهمیت موضوع 7
متغیرهای تحقیق 9
تعاریف عملیاتی 11
فصل دوم
مقدمه 12
تعریف سلامت روانی 15
جایگاه سلامت روان 17
ویژگی های سلامت روان 21
11 مولفه کلیدی سلامت روان 23
نگرشها در کار 40
نظریات در مورد سلامت روان 45
دیدگاه مزلو 45
دیدگاه روانی – اجتماعی و زیستی روانی 47
دیدگاه اریک اریکسون 47
دیدگاه کارن هورنای 48
دیدگاه اریک برن 49
دیدگاه هری استاک سالیوان 51
دیدگاه اریک فروم 52
رویکرد روانشناختی 55
دیدگاه کنراد لورنز 55
دیدگاه مک دوگال 55
دیدگاه اسکینر 57
رویکرد روانکاوی 58
دیدگاه فروید 58
دیدگاه یونگ 59
دیدگاه صفات موری 61
دیدگاه انسانگرایانه 63
نظریه هماهنگی جهت بالا برنده انگیزه در کار 66
پژوهشهای انجام شده 68
فصل سوم
جامعه آماری 70
نمونه و روش نمونه گیری 70
ابزار پژوهش 70
ضریب اعتبار پرسشنامه 71
روش جمع آوری داده ها 72
روش تجزیه و تحلیل داده ها 72
فصل چهارم
تحلیل توصیفی 73
تحلیل استنباطی 75
فصل پنجم
خلاصه فصول 79
نتایج 80
محدودیت ها 82
پیشنهادات 82
منابع 83
فهرست جداول
جدول شماره 1 (فراوانی و درصد فراوانی پرستاران) 80
جدول شماره 2 (فراوانی و درصد فراوانی سن پرستاران) 81
جدول شماره 3 (شاخصهای آماری سلامت روان در پرستاران) 82
جدول شماره 4 (فراوانی مشکلات مربوط به وضعیت سلامت روانی پرستاران شاغل در منطقه 7 تهران) 83
جدول شماره 5 (نمرات سلامت روان پرستاران زن و مرد) 84
جدول شماره 6 (تفاوت سلامت روان در میان زنان و مردان) 85