بررسی مزایا و معایب استفاده از روش قالب لغزنده عمودی
مزایا و معایب استفاده از روش قالب لغزنده عمودی
در مورد مزایای و معایب این روش اجرائی مباحث مختلفی وجود دارد. عده ای بطور کلی استفاده از قالب لغزنده عمودی را نامناسب می دانند یکی از معایب عمده ای که این عده از نسبت به قالب لغزنده مطرح می کنند مسئله ایجاد تنش های مکانیکی است که در اثر بکارگیری این روش اجرائی در سطح بتن بوجود می آید. این ا فراد ادعا دارند که نیروی اصطحکاک ایجاد شده بین سطح قالب و بتن میتواند از مقاومت کششی بتن تازه ریخته شده بیشتر باشد و در نتیجه سطح بتن ترک خورده و باعث کاهش میزان دوام و مقاومت فشاری بتن میشود. در مقابل دست اندرکاران و طرفداران قالب لغزنده ادعا دارند که فقط زمانی که بین بیش از حد در داخل قالب بماند و سفت شود، چنین شرایطی اتفاق می افتد و در صورت به کارگیری روش های صحیح در اجرای عملیات قالب لغزنده و استفاده از یک مخلوط مناسب بتن، کیفیت سازه اجرا شده توسط قالب لغزنده از کیفیت سازه مشابهی که توسط روش های معمولی قالب بندی اجرا شده نبایستی کمتر باشد افزودنی های بتن به بالا بردن کیفیت کار قالب لغزنده کمک شایان توجهی نموده استفاده از میکروسیلیکا روان کننده و دیر گیر باعث شده بتوان حتی با شن و ماسه شکسته شده نیز بتن های خوبی توسط قالب لغزنده ارائه داد. می توان مزایای استفاده از قالب لغزنده عمودی به شرح زیر بر شمرد:
1- سرعت اجرای سازه بسیار بالاست
2- اقتصادی است
3- سازه اجرا شده کاملاً یکپارچه بوده و عاری از وجود درسهای ساختمانی عمودی و افقی است.
4- گرچه در صورت دقت در اجرای عملیات نمای بتن بسیار خوب و قابل قبول خواهد بود، معذالک امکان انجام عملیات نما کاری بر روی سازه بلافاصله بعد از بتن ریزی وجود دارد که باعث می وشد ملات نما بابتن تازه ریخته شده چسباندگی بهتری داشته باشد.
5- نیازی به اجرای داربست نما به روشهای کلاسیک نیست.
6- امکان پیش ساخته کردن قطعات قالب در کارخانه وجود دارد و لذا عملیات درون کارگاه ساختمانی از لحاظ آهنگری و نجاری به حداقل می رسد.
7- امکان اجرای قسمت های دیگری از کار اجرای سازه ازقبیل بالا کشیدن خرپاهای سقف و غیره به طور همزمان با اجرای قالب لغزنده وجود دارد.
در اینجا لازم است نکته ای را یاد آور شویم و آن اینکه قالب لغزنده تنها برای اجرای سازه های مرتفع به صرفه خواهد بود (شکل 4).
همانطور که در شکل 4 مشخص است انجام عملیات قالب لغزنده برای ارتفاعات بالای بیست متر کاملاً به صرفه خواهد بود. در مقابل برای ارتفاعات کمتر از 10 متر اجرای سازه توسط قالب لغزند چندان مناسب نیست.
و اما معایب استفاده از قالب لغزنده را می توان به شرح زیر نام برد:
1- قیمت اولیه قالب گرانتر از قالب های معمولی است
2- اجرای باز شوها، برآمدگی ها و همچنین آرماتورهای انتظار مشکل است. اصولاً قالب لغزنده برای اجرای سازه هایی که مقطع ثابت داشته باشند مناسب تر است. نظیر سیلوهای گندم و امثال آن.
3- برای اجرای سازه هایی که مقطع متغییر دارند، مانند دودکش های بالاتر از 100 متر، اجرای قالب لغزنده با مشکلات بیشتر همراه است. در پایان این کتاب قالب لغزنده مقطع متغیر صحبت خواهیم کرد.
4- تدارکات اجرائی مشکل است. چون قالب لغزنده معمولاً 24 ساعته و به طور سه شیفت اجرا می شود، در نتیجه تأمین بتن و آرماتور و سایر تدارکات مورد نیاز آن حساس تر از کارهای معمولی است. در صورت قطع برق، وجود موتور ژنراتور ضروری است. همچنین بایستی پیش بینی های لازم در مورد خراب شدن ساز، دستگاه انتقال دهنده بتن مانند پمپ و یا جرثقیل و یا سایر وسایل کار را به عمل آورد.
5- در گرما و یا در سرمای شدید اجرای قالب لغزنده نسبت به روش های دیگر مشکلات بیشتری را به همراه دارد.
6- مقاومت نهایی ومشخصات مکانیکی بتن ریخته شده توسط سیستم لغزنده پائین تر از بتن ریخته شده توسط روشهای معمولی قالب بندی است. کمی جلوتر در مبحث سرعت بالا کشیدن قالب به این موضوع خواهیم پرداخت.
7- به طور کلی اجرای قالب لغزنده نیاز به نیروی متخصص بیشتری داشته و بایستی در جمیع جهات آن دقت لازم را به عمل آورد. به عنوان نمونه ای از این بی دقتی ها میتوان سیلوی کارخانه سیمان بهبهان را نام برد. سیلوی مزکور که در سال 1356 توسط قالب لغزنده اجرا شده بود. در مهرماه 1370 به یکباره فرو ریخت و خسارت فراوانی به بار آورد.
دستگاه قدرت هیدرولیکی
در عملیات قالب لغزنده نیروی لازم برای بالا بردن جک توسط دستگاه قدرت هیدرولیک تأمین میشود. در کارگاههای ایران دستگاه قدرت هیدرولیک را پمپ هیدرولیک می نامند. البته پمپ یکی از اجزای دستگاه قدرت است. ما نیز در جاهایی از این نوشته دستگاه قدرت را پمپ نامیده ایم.
وظیفه دستگاه قدرت هیدرولیکی آن است که روغن را با فشار بسیار زیاد به سمت جکها روانه کند. جکها در اثر فشار روغن شروع به بالا رفتن از میل جک می کنند. عملکرد دستگاه قدرت هیدرولیک در سیستم قالب لغزنده درست مانند عملکرد قلب دربدن انسان می باشد. به شکل 27 دقت کنید در این شکل یک نمای بسیار کلی از مسیر جریان روغن را مشاهده می کنید.
بایستی دقت داشته باشید که دستگاه قدرت در سیستم لغزنده دائماً روشن نمی باشد، بلکه در در فواصل زمانی مثلاً هر ده دقیقه یکبار دستگاه را روشن می کنند و در نتیجه قالب به اندازه یک کورس جک به بالا کشیده میشود. سپس سیستم را تا فاصله زمانی بعدی خاموش می کنند. این عمل را میتوان با قرار دادن تایمر به یک مدار اتوماتیک تبدیل نمود که البته اتوماتیک نمودن این سیستم چندان تأثیر قابل توجهی و مثبتی بر روی عملیات نخواهد گذاشت.
بر خلاف دستگاههای پیچیده صنعتی که بعضاً مدارات هیدرولیک مفصلی دارند، خوشبختانه قالب لغزنده از لحاظ سیستم هیدرولیکی بسیار ساده است. علت عمده ای که باعث شده سیستم هیدرولیک قالب لغزنده دائماً روشن نیست. اگر دستگاه قدرت دائماً روشن می بود و وظیفه سنگین بعهده داشت مسائلی از قبیل: گرم شدن روغن، کف کردن روغن، وپیچ و خمهای لوله ها و شیلنگها، افت فشار در طول مسیر، تغییر مقطع عبور روغن و غیره میتوانستند هر یک به تنهایی مشکلات فراوانی بیافرینند. درشکل 28 تصویر یک دستگاه قدرت هیدرولیکی قالب لغزنده را که ساخت کشور روسیه می باشد، ملاحظه می کنید.
در کارهای کوچک لغزنده حتماً لازم نیست که دستگاه قدرت هیدرولیکی مفصلی رد اختیار باشد. اگر حجم کار کم باشد میتوان از دستگاه قدرت هیدرولیکی تاورکرین موجود در کارگاه برای بالا بردن قالب لغزنده استفاده نمود. تاورکرین دارای یک دستگاه قدرت هیدرولیکی است که در زمان نصب قطعات ارتفاعی از آن استفاده می کنند.
گاهی اتفاق می افتد که دستگاه قدرت هیدرولیکی در حین اجرای عملیات با مشکلی مواجه شود. لذا پیشنهاد میشود که حتماً یک دستگاه قدرت یدکی و یا پمپ دستی درکارگاه داشته باشید که اگر اشکالی پیش آید بتوان به اجرای عملیات ادامه داد و یا لااقل اینکه توسط پمپ دستی قالب را مقداری بالا کشید تا بتن درون آن سفت نشود. علاوه بر این در زمانیکه یکی از جکهای لغزنده ر ا تعویض می کنند از پمپ دستی برای هماهنگ نمودن محل جک لغزنده با سایر جکها استفاده می کنند. 29 نمونه یک پمپ دستی را نشان می دهد.
قالب لغزنده مقطع متغیر
در ابتدا قالب لغزنده برای اجرای سازه هائی مورد استفاده قرار میگرفته که پلان آنها در طول ارتفاع ثابت بوده است. از آنجائی که طراحان سازه های مرتفع سعی دارند بمنظور ایجاد پایداری بهتر و کاهش میزان ممان واژگونی این نوع سازه ها با مقطع متغیر ارائه دهند، لذا روش قالب لغزنده نیز میباشد قابلیت اجرای این گونه سازه ها را داشته باشد.
هر چه تغییرات پلان سازه در طول ارتفاع متنوع تر باشد، اجرای قالب لغزنده با مشکلات بیشتری همراه است. بعنوان نمونه یک کار نه چندان پیچیده میتوان پایه های پل قطور واقع در 25 کیلومتری شهرستان خوی را نام برد.
شکل 110 پایه های پل مذکور را در حین اجرای قالب لغزنده نشان میدهد. پایه های پل قطور از سه صندوقه توخالی بتن آرمه متصل به هم با ضخامت دیواره 50 سانتی متر تشکیل گردیده است. عرض پایه ها 3 متر و طول آن در پایین 15 متر و در بالا 10 متر است. پل قطور در جریان جنگ ایران و عراق مورد حمله قرار گرفت ولی مجدداً باز سازی گردید. دودکش هائی که بمنظور رعایت مسائل زیست محیطی با ارتفاع زیاد ساخت می شوند، دارای مقطع متغییر هستند. بعنوان نمونه ابعاد دودکش نیروگاه همدان در شکل 111 آمده است. همانطور که در شکل مشخص است، ابعاد این دودکش، ضخامت دیواره نیز مرتباً کاهش می یابد. ممکن است پلان سازه در طول ارتفاع با یک نظام مشخص کاهش نیابد. بعنوان مثال (شکل 112) منبع آب هوائی را نشان می دهد که بدنه آن دارای یک انحناء هیپربولیک است.
در بعضی از موارد علاوه بر اینکه شیب جداره قالب وضخامت بتن در طول ارتفاع تغییر می کند. محور کلی سازه نیز مورب است. (شکل 113) طرح یک پلاتفرم چاه نفت را نشان میدهد که در منطقه Stavanger کشور نروژ ساخته میشود. زیرا از بهم پیوستن سه عدد از این پایه ها، یک سه پایه عظیم بتن آرمه بوجود آید. میزان شیب این پایه ها 16% است. این پلاتفرم های نفتی در دریای شمال اجراء میشوند ورعایت هندسه اینگونه سازه ها در حین عملیات اجرائی نیاز به دقت زیادی دارد.
از آنجائیکه مقطعه کاران کشورهای پیشرفته هنوز تجربه و مهارت کافی در اجرای اینگونه سازه ها به دست نیاورده اند. لذا قبل از شروع به عملیات اجرائی اصلی سازه اقدام به انجام آزمایشاتی بر روی سیستم قالب لغزنده می نماید. (شکل 114) یک مدل بتن آرمه را نشان میدهد که با ارتفاع 50 متر و با مقیاس کوچکتر از سازه اصلی در ساحل شهر Stavanger کشور نروژ بمنظور اطمینان از سیستم قالب لغزنده ساخته شده است. برای اجرای سازه های مورب هنگام بالا رفتن قالب لغزنده یک ریل فلزی در بتن مدفون میکنند. این ریل در قسمت داخلی سازه قرار دارد و دائماً توسط جکهای هیدرولیک به بالا کشیده میشود. حدود 3 متر پایین تر از سطح قالب دو عدد جک هیدرولیک به این ریلها تکیه نموده و با اعمال نیرو در جهت افقی باعث میشوند که سازه بشکل مورب اجراء گردد. این نوع کار اولین بار توسط کمپانی Selmer در 1974 میلادی در کشور نروژ انجام شده است.
برای اینکه قالب لغزنده قابلیت لازمه برای اجرای اینگونه سازه ها را داشته باشد، بایستی تمهیدات مخصوصی برای آن در نظر بگیرند. یکی از ساده ترین وموفق ترین طرحهائی که در ابتدا به این منظور ابداع گردید، طرحی بود که توسط شخصی بنام جسپرسون Jesperson برای اجرای دودکشی به ارتباع 35 متر و قطر 5/1 متر بکار گرفته شد. در این طرح، یک سری قطعات ثابت ویک سری فیلتر بدنه قالب را تشکیل می دهند. قطعات فیلتر می توانند بر روی قطعات اصلی قالب بلغزد. (شکل 115)
در حال حاضر نیز مبنای قالب های لغزنده مقطع متغییر اتوماتیک شبیه طرحی است که در ابتدا توسط جسپرسون بکار گرفته شد. با این تفاوت که قالبهای مقطع متغییر اتوماتیک دارای تکنولوژی پیشرفته تر و قطعات مفصل تری هستند.
قطعات اصلی قالب جسپرسون دارای ارتفاعی حدود 120 سانتیمتر و پهنای معادل 100 سانتیمتر بوده و پشت بند افقی آن از دو ردیف نبشی کمانی راتشکیل شده است. روی هر یک از این قطعات یک ساق یوک از جنس نودانی نصب شده که فاصله این یوک تا بدنه قالب در طول اجرا توسط پیچ تغییر می کند، و اجازه میدهد ضخامت بتن کاهش پیدا کند. بمنظور کاهش ضخامت بتن، محیط قالب نیز بایستی بطور همزمان کاهش یابد و این عمل توسط لغزیدن قالب فیلتر بر روی قطعات اصلی قالب به انجام میرسد. بر روی قالب فیلر دو عدد پیچ با طولهای 25 سانتیمتر و با فاصله 60 سانتیمتر از یکدیگر که دارای دنده های چپ و راست هستند، نصب شده که توسط پیچاندن آنها قطعات اصلی قالب میتواند به یکدیگر نزدیک و یا دور شود.
نوع دیگر قالب لغزنده مقطع متغیر نیز در (شکل 71) درمبحث پاگردهای داخلی و خارجی نشان داده شده است. مبنای عملکرد قالب مذکور نیز مانند طرح جسپرسون است. با این تفاوت که قالب دارای دو سری پاگرد بوده و تغییر دهانه یوکها از بالای قالب انجام می پذیرد.