بررسی رویکردهای هزینه یابی
مقدمه
قیمت تمام شده یکی از ابعاد مهم در رقابت است. ایجاد تعادل این مؤلفه با سایر ابعاد رقابت یعنی کیفیت و زمان مستلزم اعمال مدیریت بر آن است. برای اینکه بتواند از قیمت تمام شده در رویکردها و تکنیکهای مختلف مدیریت استفاده نمود، لازم است ابتدا قیمت تمام شده را به شکل صحیح و مناسب محاسبه نمود. محاسبه قیمت تمام شده مستلزم تخصیص هزینه های انجام شده به انواع محصولات تولیدی شرکت است که به این فرآیند اصطلاحاً هزینه هابی گفته می شود. در این بخش ابتدا رویکردهای مختلف برای هزینه یابی ( محاسبه قیمت تمام شده) مورد بحث و بررسی و مقایسه قرار می گیرند. و در ادامه هزینه یابی بر مبنای فعالیت و مبانی آن تشریح می گردد.
اشکال جدیدی از اطلاعات بهای تمام شده تحت عنوان هزینه یابی برای تحقق اهداف مدیریت هزینه بکار برده می شوند که شناخت روشها و رویکردهای هزینه یابی در محاسبه، درک و تحلیل بهای تمام شده ضروری و سودمند است.
انواع رویکردهای هزینه یابی
1- هزینه یابی چرخه عمر
بهای تمام شده و هزینه های یک محصول را از ابتدای تولد تا مرگ آن ( در چرخه عمر محصول) با استفاده از مراحل عمر یک محصول به عنوان هدف بهای تمام شده، تجمیع و تجزیه و تحلیل می نماید.
2- هزینه یابی زنجیره ارزش
در این رویکرد، اطلاعات بهای تمام شده مربوط به مرزهای سنتی سازمانی گسرترش یافته و عرضه کنندگان معامله گران و مشتریان را نیز در بر می‌گیرد. در این رویکرد برای محاسبه بهای تمام شده هدف و دستیابی به اهداف استراتژیک، بهای تمام شده و سهم هر یک از اعضای زنجیره ارزش مورد توجه و تأکید قرار می گیرد.
3- هزینه یابی ویژگی/کارکرد
در این رویکرد، اهداف کاهش بهای تمام شده بر منبای ارتباط با نیازهای مشتری و اهمیت نسبی این نیازها، به اجزای محصول تجزیه و تخصیص می یابد. به عنوان مثال اگر کاهش 20% بهای تمام شده در سال اول مد نظر باشد به تفکیک اجزای محصول ممکن است کاهش 10% مواد اولیه مصرفی و 10% در سایر هزینه ها به عنوان اهداف کمی معنی شوند.
4- هزینه یابی محرک طراحی
این رویکرد تأثیر طراحی روی بهای تمام شده زنجیره ارزش و چرخه عمر و همچنین اثقر تغییر ویژگیهای محصول روی بهای تمام شده نهایی، را مورد توجه قرار می دهند.
5- هزینه یابی عملیات
اطلاعات بهای تمام شده را در ارتباط با عملیات تولید و ساخت خاص مورد بررس قرار می دهد که مستقیماً در فرآیند عملیاتی دخالت دارند.
6- هزینه یابی استاندارد
یک سیستم حسابداری مدیریتی است که براساس ساعاتی که ماشین آلات و نیروی کار در یک دوره زمانی معین در اختیار بخش تولید بوده است، هزینه ها را به محصولات اختصال می دهد. سیستم هزینه استاندارد مدیران را به ساختن محصولات غیر ضروری یا ترکیب اشتباه محصولات ترغیب می کند چرا که در این صورت مدیران می‌توانند با بهره برداری کامل از ماشین ها و نیروی کار خود، هزینه تمام شده محصول را به حداقل برسانند.
7- هزینه یابی کیفیت
هزینه های صرف شده برای جلوگیری از شکست ها و فعالیتهای ارزیابی به علاوه زیان های ناشی از شکست درونی و برونی، این روش کمک می کند که از هزینه های حصول اطمینان و تضمین کیفیت یا هزینه هایی که در زمان فقدان کیفیت ایجاد می گردد و بر بهای تمام شده مؤثر است، آگاهی یافت. در نمودار زیر مدل اقتصادی هزینه های کیفیت اراه می شود( جواهر دشتی ، 1381)
هزینه یابی کیفیت مزایا و کاربردهای زیر را دارا می باشد:
-شناسایی مراکز هزنیه که موجب کاهش کیفیت هستند.
- کمک به کاهش بهای تمام شده محصول.
- ایجاد توازن رقابتی بیشتر در مقابل رقبا.
- سرمایه گذاری و انجام اقدامات اصلاحی برای رسیدن به شرایط استاندارد ( شرایط هدف).
- امکان بهبود تولید محصول.
- تسهیل سنجش اقامات اجرایی و پارامترکاری.
- مقاصد انگزیشی، طرح ریزی و کنترل هزینه های آتی.
8- هزینه های سفارش کار
در این روش اطلاعات عناصر بهای تمام شده یعنی مواد، دستمزد و سربار مرتبط با هر سفارش کار و تولید محصول خاص جمع آوری و قیمت تمام شده هر سفارش از طریق تقسیم جمع بهای تمام شده بر تعداد واحدهای تولید شده در آن سفارش به دست میآید هدف از اجرای این سیستم، محاسبه سود سفارش است. لازم به ذکر است هزینه سربار در این روش شامل سربار تولیدی و غیر تولیدی است.
9- هزینه یابی مرحله ای
این سیستم نشان می دهد که بهای تمام شده تولید مربوط به یک دوره مالی چگونه بین مراحل مختلف تولید تقسیم شده است.
10- هزینه یابی کایزن
این سیستم، بهای تمام شده محصول را در فرآیند بهبود مستمر محاسبه می نماید. کایزن یعنی بهبود مستمر که نوعی استراتژی رقابتی است و مستلزم صرف هزینه ( مصرف منابع) میباشد. بنابراین ارزیابی اقتصادی کایزن، مستلزم محاسبه هزینه های اجرای آن است. نمودگرهای زیر ارتباط هزینه یابی کایزن با هزینه یابی استاندارد را نشان می دهد.
حسابداری مدیریت و اهداف آن
یکی از پیامدهای تکامل حسابداری، توسعه وظایف و نقش حسابداری در اداره امور واحدهای اقتصادی است به نحوی که حسابداری را از نقش سنتی خود که ثبت و گزارش رویدادها و فعالیت های مالی بوده به مبنای اساسی در تصمیم گیری ارتقاء داده است.
حسابداری مدیریت به این جنبه از حسابداری می پردازد. یعنی اطلاعاتی را که توش حسابدرای مالی و حسابداری بهای تمام شده تهیه می شود با کاربرد روش ها و تکنیک های ویژه برای تصمیم گیری های مدیریت آماده و در عین حال با ارائه و توضیح مدل های مقداری، امکان اتخاذ تصمیمات درست را بر اساس اطلاعات داده شده معرفی و تشریح می‌کند. در حسابداری مدیریت برحسب نیاز از مدل های اقتصاد خرد، پژوهش عملیات، آمار و ریاضیات استفاده می شود.
مطابق بیانیه انجمن ملی حسابداران آمریکا، حسابداری مدیریت اینگونه تعریف شده است:
«حسابداری مدیریت عبارت است از فرآیند شناسایی، اندازه گیری، جمع آوری، تجزیه و تحلیل، تدارک، مشارکت و ارتباط با اطلاعات مالی مورد استفاده مدیریت در برنامه ریزی، ارزیابی و کنترل عملیات داخل سازمن»
کارکردهای ABC
به طور کلی کارکردهای ABC عبارتند از :
1- فراهم نمودن اطلاعات لازم جهت اتخاذ تصمیات « ایجاد ارزش» برای مدیران.
2- فراهم نمودن اطلاعات لازم برای هزینه یابی و قیمت گذاری.
3- هزینه یابی بر مبنای فعالیت به بیان ناکارآمدیهای سیستم های حسابداری هزینه سنتی می‌پردازد. این سیستم های موروثی بر مبنای تعدادی عوامل هزینه زا از جمله نیروی کار مستقیم با ساعات کار ماشین آلات قرار دارند و تغیرات اخیر در محیط تجارت را لحاظ نمی‌کنند علی الخصوص در مواردی که هر چه آمیخته محصولی و مشتری یک سازمان متنوع تر باشد، تعیین هزینه های سربار گمراه کننده شده و هزینه های محصولات یا خدمات را نمنحرف می کند.
4- تخصیص بهینه منابع را فراهم می‌کند.
5- ABC هزینه ( یا قیمت تمام شده) یک محصول( یا خدمت یامشتری) را از طریق تحلیل هر فعالیتی که جهت تولید آن نیاز است، فراهم می کند.
6- اعمال مدیریت هزنیه مبتنی بر اطلاعات مربوط، دقیق و قابل اعتماد رافراهم می نماید.
7- ABC جهت تمامی فعالیتها( مستقیم یا غیر مستقیم) و تخصیص دقیق تر هزینه های مرتبط با آن فعالیتها به کار برده میشود. ( در هر نوع سازمانی کاربرد دارد
تحقیقات متعددی، کاربرد سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت را تأیید نمودند از جمله:
در آمریکا پژوهشی که در مورد کاربرد سیستم ABC صورت گرفت نشان داد که 26 درصد شرکتهای مورد مطالعه از سیستم مذکور استفاده می کنند. که در حدود 25 درصد آنها سیستم ABC را جایگزین سیستم حسابداری موجود خود کرده و 75 درصد این سیستم را همراه با سیستم فعلی حسابداری صنعتی به کار گرفته اند. در انگلستان نیز تحقیق مشابهی انجام شده و مشخص گردید که در شرکت های انگلیسی استفاده از سیستم ABC در حدود 32 درصد بوده است. در میان شرکتهای کانادایی هم، 14 درصد شرکتهای مورد مطالعه در یک پژوهش، سیستم ABC را کاملاً جانشین سیستم سنتی و 76 درصد باقیمانده از ABC به عنوان مکمل سیستم سنتی استفاده کرده و 10 درصد دیگر فقط از سیستم هزینه یابی سنتی استفاده نموده اند سیستم ABC علاوه بر استفاده در شرکتهای تولیدی در شرکت های خدماتی نیز مورد استفاده وسیع قرار گرفته است که پاره ای از این کاربردها به شرح زیر است:
1- کاربرد در واحدهای صنعتی
ارنست اندیانگ اقدام به استفاده از سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت برای شرکتهای بزرگ در صنعت الکترونیک ، تولیدکنندگان نوشابه و عرضه کنندگان وسایل ساختمان کرده است. نتیجه این اقدامات نشان داد که تنها راه موفقیت شرکتها برای کاهش هزینه ها این بود که از سیستم ABC استفاده کنند و منابع مصرفی مربوط به فعالیتهای گوناگون خود را با توجه به علل به وجود آمدن آنها کنترل نمایند تا از صرفه جویی های قابل توجهی برخوردار شوند. علاوه بر این، فعالیتها جنبه اصلی توانایی شرکتها برای ریدن به اهداف ایده آلشان بودند و این موضوع اهمیت داشت که شرکتها با بکارگیری سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت و مدیریت هزینه ها و با تأکید بر فعالیتها ، موقعیت فعلی خود را طوری ارتقاء بخشند که در صحنه رقابت جهانی حرفی برای گفتن داشته باشند. یک شرکت لوله سازی با درآمد سالانه 100 میلیون دلار، دارای هزینه های سربار بالایی بود (تقریباً 60 درصد بهای کالای فروخته شده ) شرکت مذکور طی چند سال عملیات مبلغ هنگفتی سرمایه خود را از دست داد و لذا تصمیم گرفت بازنگری سیستم حسابداری صنعتی و پیاده کردن سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت بود. نتیجه این مطالعه نشان داد که این سیستم، رقابت خارجی شرکت را اصلاح کرد و شرکت توانست با کاهش محصولات بعضی از خطوط تولید و تغییرات در پیچیدگی های محصولات در نهایت سودآوری خود را بهبود بخشد. مثال دیگر مربوط میشود به یک شرکت سازنده موتورهای ماشین، که تحت فشار بود تا محصولات راکیفیت بهتر و هزینه کمتر تولید نماید. سیستم حسابداری صنعتی آنها بهای تمام شده محصولات را براساس مواد اولیه مستقیم، دستمزد مستقیم و سربار کارخانه محاسبه می کرد و هزینه های سربار فقط براساس دستمزد به محصولات تسهیم می شد که به مرور این شرکت دچار مشکلات متعددی شد و مجبور شد که سیستم حسابداری سنتی را به سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت تغییر دهد. در این مورد مراحل اجرایی سیستم انجام و مشکلات عمده شرکت رفع شد. بنا به اظهارات مدیر این شرکت مزایای زیر ناشی از بکارگیری سیستم جدید می باشد:
الف – از نحوه عملکرد شرکت شناخت بهتری حاصل شد.
ب – از هزینه های واقعی شرکت اطلاعات بیشتری کسب شد.
ج – از موقعیتهای موجود جهت کاهش هزینه ها شناخت بیشتری به دست آمد.
شرکت کامپوزیت موتور که وسایل الکترونیکی پیچیده ای را تولید می کند، نیاز زیادی به اطلاعات لاز جهت کنترل عملیات خرید داشت. این شرکت از طریق پیاده سازی سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت و همکاری حسابداران مدیریت خود توانست به اهداف عملیاتی خویش دست یابد.
نمونه دیگر شرکت سوپر باکری که انواع و اقسام نان و پیراشکی و کیک را تولید می کرد، که برای بهبود گزارشگری عملیاتی و هزینه یابی شرکت از سیستم ABC استفاده نمود. شرکت اورجینال برد فورد سوپ ورکز که از نظر حجم عملیاتی مالی شرکت متوسطی است و به تولید انواع صابون اشتغال دارد، با مشکل رشد فروش و کاهش سودآوری مواجه بود که با استفاده از سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت وضعیت مالی آن بهبود یافت و بار دیگر سریعاً سودآور شد. سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت در شرکتهای دارای فناوری بالا و پیچیده هم به طور موفقیت آمیزی به کار گرفته شده است. همچنین، سخت افزارها و نرم افزارهای رایانه ای متعددی ایجاد شده است که به آسان سازی و تحویل سفارشات در سیستم ABC کمک شایان توجهی می کند.
2- کاربرد در واحدهای مخابراتی
مؤسسه حسابرسی لیندسی و شرکاء به لحاظ مشکلات مالی، سیستم حسابداری شرکت حمل و نقل ترسی ترانسپورت (از شرکتهای متوسط کامیون داری) را مورد بررسی قرار داد و با استفاده از سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت و تمرکز بر روی فعالیتهای شرکت، سیستم حسابداری اصلاح و مشکلات مالی آن را بر طرف نمود.