ازمایش بمنظور بررسی بیولوژیکی گل و میزان خود ناسازگاری و اثرات ان بر کمیت وکیفیت میوه دو رقم زیتون زرد وماری انجام شد. در این ازمایش درصد گل کامل و ناقص در دو رقم، در جهتهای اصلی درخت اندازه گیری شد. همچنین قوه نامیه دانه گرده جهت مشخص نمودن میزان باروری گلها با استفاده از روش رنگ امیزی شیمیایی محاسبه گردید.جهت بررسی میزان خود ناسازگاری، دو تیمار گرده افشانی شامل خود گرده افشانی و گرده افشانی ازاد در درختان زیتون ارقام زرد و ماری اعمال گردید.
نتایج ازمایش نشان داد که بالاترین درصد گل کامل در سمت جنوبی و کمترین ان درسمت شمالی درخت قرار دارد ، افزایش گل کامل در سمت جنوبی درخت باعث افزایش تشکیل میوه اولیه شد، اما بعد ازریزشهای اولیه و ثانویه تفاوت معنی داری در میوه تشکیل شده نهایی مشاهده نگردید.
بالاترین قوه نامیه دانه گرده در سمت شمالی درخت و کمترین ان در سمت جنوبی درخت مشاهده شد. مقایسه قوه نامیه دانه گرده دو رقم زیتون نشان داد که قوه نامیه دانه گرده رقم زرد بیشتر ازرقم ماری است، ولی این دو رقم با داشتن قوه نامیه دانه گرده بالا میتوانند به عنوان ارقام گرده دهنده با ارقام سازگار دیگر در باغ کاشته شوند.
انالیز واریانس ارقام، حاکی از تفاوتهای ژنتیکی بین ارقام از نظر توان تولید محصول بود. در این ازمایش تیمار گرده افشانی ازاد نسبت به خود گرده افشانی باعث افزایش عملکرد محصول در سطح1% در هر دو رقم گردید. کیفیت میوه در تیمار گرده افشانی ازاد از طریق افزایش وزن ، طول و درصد گوشت میوه نیز در سطح 1% افزایش نشان داد. در تیمار خود گرده افشانی تولید میوه های بکرزا و غیرطبیعی افزایش نشان داد که سبب کاهش عملکرد و کیفیت میوه های تشکیل شده نسبت به تیمار گرده افشانی ازاد گردید.
در این ازمایش مشخص شد که رقم ماری، رقمی قسمتی خود سازگار و رقم زرد، رقمی قسمتی خود ناسازگار است زیرا میوه تشکیل شده در تیمار گرده افشانی ازاد در رقم ماری حدود 3 برابر و در رقم زرد کمتر از 2برابر تیمار خود گرده افشانی بود.
لذا توصیه میشود با توجه به میزان خود ناسازگاری این دو رقم، برای افزایش کمی وکیفی محصول، از کاشت تک رقمی ارقام فوق در باغ خودداری شود.
کلمات کلیدی: زیتون – ناسازگاری- گرده افشانی.
....................................................................................................................................
* این تحقیق قسمتی از پایان نامه کارشناسی ارشد نگارنده اول می باشد .
زیتون با نام علمیOlea europaeaL.) (درختی همیشه سبز از خانوادهOleaceae) (می باشد. که بعلت میوهای مفید و خوراکی که روغنی بسیار مرغوب و سودمند از ان بدست می ایددر تمام جهان شهرتی بسزا دارد( 1 ).
لازمه تولید میوه در درختان زیتون گرده افشانی و تلقیح مناسب گلهای ان می باشد.از نظر باروری زیتون گیاهی خود گشن و دگر گشن است . بدین معنی که هم میتواند از گرده خودو هم از گرده زیتونهای دیگر بارور شود.مسئله گل دهی و تلقیح گل و یا ریزش گلها در ارقام مختلف زیتون از مسائلی است که در میزان تولید و کیفیت میوه های زیتون موثر است. همچنین مسئله بارورشدن و یا عقیم بودن, خود باروری و دگر گشنی گلهای زیتون از مهمترین مسائلی است که بر کمیت و کیفیت میوه تاثیر داشته و نقش مهمی را در عملکرد محصول ایفا می کند( 16،17 ).
ارقام مختلف زیتون از نظر سازگاری دانه گرده با مادگی گل به چهار دسته تقسیم می شوند که عبارتند از: ارقام خود بارور, ارقام قسمتی خود بارور, ارقام قسمتی خود نا بارور و ارقام خود نابارور که سه گروه اخر برای تولید میوه تجاری نیاز به دگر گرده افشانی ورقم گرده افشان مناسب دارند( 30 ). خود ناسازگاری یکی از مهمترین عواملی است که باعث دگرگشنی در درختان زیتون می گردد( 10 ). وجود خود ناسازگاری در درختان زیتون توسط محققان زیادی از جمله شارما و همکاران, هارتمن, اندرولاکیس, سیبت و همکاران گزارش شده است(2،13،27،28 ).
برای اولین بار مایلر[1] در سال 1895 گزارش کرد که در ارقام زیتون کاشته شده در جنوب کالیفرنیا در صورتیکه چند رقم با هم کاشته شوند، محصول‌دهی بهتری خواهند داشت (19).
بعد از آن کاندیت[2] (1974)، برادلی[3] و هارتمن (1961)، و گریگز[4] و همکاران (1975) میزان میوه‌دهی درختان زیتون را با دگر گرده‌افشانی[5] و خود گرده‌افشانی[6] در ارقام مختلف مقایسه نمودند(4،5،12).
میزان خودگشنی و دگرگشنی در ارقام مختلف متفاوت است. در برخی از ارقام خودگشنی برای تولید میوة اقتصادی کافی نیست و بسیاری از ارقام نیاز به دگرگشنی و گردة ارقام خاص دارند (29).
خودگشنی در درختان زیتون هنگامی مفید است که رقم خودسازگار[7] باشد در غیر این صورت میزان محصول کاهش خواهد یافت (1).
فرارا1 وهمکاران با بررسی بیولوژیکی گل و میزان گرده‌افشانی در 7 رقم زیتون دریافتند که رقم بوتیلن2 یک رقم خود سازگار می‌باشد و میتوان این رقم را بصورت خالص در باغات کشت کرد (9).
آواستی و سینگ، میزان خود گرده‌افشانی و گرده‌افشانی باز3 را در بین ارقام پندولینو4، کورنیکوبرا5، کراتینا6، آگلاندا7، آسکولانا[8]، کورنیکوبرا آتیکا[9]، لیچینو[10] و فرانتویو11 با استفاده از پاکت‌گذاری مشخص نمودند.
نتایج آزمایشات نشان داد که میزان خودگشنی ارقام پندولینو و کورنیکوبرا به ترتیب با 2/13 و 9/13 بالاتر از سایر ارقام بوده و این در حالی بود که میزان گرده‌افشانی باز در این دو رقم بترتیب 9 و 7/8 درصد بود. ارقام فرانتویو و کراتینا قسمتی خودگرده‌افشان بودند و کمترین میزان میوه‌دهی در ارقام کورنیکوبراآتیکا، لیچینو و آگلاندا با خودگشنی مشاهده گردید. در بررسیهای بعمل آمده مشخص گردید که میزان میوه‌دهی در رقم آسکولانا با خودگشنی صفر می‌باشد و این رقم بایستی با ارقام مناسب و سازگار دیگر کاشته شود (3).
سیبت12 و همکاران گزارش کردند که در زیتون رقم مانزانیلا خود گرده‌افشانی بوسیله پاکت‌گذاری باعث تولید میوه‌های کوچک و بد شکل میگردد و همچنین تعداد میوه‌های تشکیل شده با خود گرده‌افشانی کمتر از تعداد میوه تشکیل شده با گرده‌افشانی آزاد و دگر گرده‌افشانی است(28).
سینگ13 و کار14 با مطالعه خود گرده‌افشانی در 4 رقم زیتون پندولینو، آسکویترانا15، مورایلو16 و کانینو17 میزان میوه‌دهی را در ارقام فوق محاسبه نمودند. مقدار میوه تشکیل شده با خود گرده‌افشانی بترتیب 41، 53، 62 و 66 درصد گزارش شد. آنها اعلام کردند که رقم کانینو یک رقم خودسازگار است و میتوان آنرا بصورت خالص جهت تولید میوه کشت کرد (30).
آواستی18 و سینگ با مطالعة خود گرده‌افشانی و گرده‌افشانی باز روی ارقام کاشته شده در هندوستان اعلام کردند که میزان محصول‌دهی در ارقام آسکولانا، لیچینو، کورنیکوبراآتیکا و آگلاندا در اثر گرده‌افشانی باز بیشتر از خود گرده‌افشانی می‌باشد (3).
سینگ و کار میزان میوه‌دهی در ارقام پندولینو، آسکویترانا، مورایلو و کانینو را در شرایط طبیعی با گرده‌افشانی باز بترتیب 51، 81، 82 و 45 درصد گزارش کردند. بدین ترتیب مشخص گردید که علت کاهش میوه‌دهی در رقم کانینو نسبت به سایر ارقام در گرده‌افشانی باز بدلیل دگر ناسازگاری این رقم می‌باشد و این در حالی است که میزان خودباروری در رقم کانینو 66 درصد گزارش شده بود که نسبت به دیگر ارقام تحت آزمایش بیشتر بود (30).
عموماً میوه‌دهی در درختان زیتون با دگر گرده‌افشانی بیشتر از خود گرده‌افشانی و گرده‌افشانی باز است. کاروسینگ (1982) اعلام کردند که گرده‌افشانی بین ارقام کراتینا و کورنیکوبرا سبب افزایش میوه‌دهی میشود (14).
در آزمایشی مشابه میزان ریزش میوه در زیتون رقم بیان کولیلا1 در اثر خود گرده‌افشانی محاسبه گردید. نتایج آزمایش نشان داد که میزان ریزش میوه در رقم فوق در اثر خود گرده‌افشانی زیاد است در حالیکه دگرگرده‌افشانی در این رقم سبب افزایش میوه‌دهی و کاهش ریزش میوه میگردد (14).
جنتیل2 (1951) و دبرتولدی3 و فیورینتو4 (1968) با آزمایش بر روی 3 رقم زیتون کاشته شده در ایتالیا اعلام کردند که دگر گرده‌افشانی سبب افزایش میوه‌دهی در این ارقام میگردد (6،11).
با مطالعه گرده‌افشانی در ارقام مختلف زیتون در شرایط آب و هوایی هند مشخص گردید که ارقام کورنیکوبرا، آگلاندا و فرانتوئیو گرده دهنده‌های مناسبی برای ارقام کراتینا، آگلاندا، کورنیکوبراآتیکا و لیچینو می‌باشند و دگر گرده‌افشانی سبب افزایش میوه‌دهی در ارقام فوق گردید (15).
در آزمایشی رالو5 و همکاران میزان خود گرده‌افشانی و دگر گرده‌افشانی را در درختان زیتون ارقام مورایلو، فرانتوئیو و مانزانیلا محاسبه نمودند. آنها اعلام کردند که تعداد میوة تشکیل شده بعد از 25 روز از تمام گل در خود گرده‌افشانی بیشتر از دگر گرده‌افشانی است، اما شمارش میوه بعد از 45 روز از تمام گل نشان داد که مقدار میوه تشکیل شده در ارقام مختلف متفاوت بوده و میزان میوه تشکیل شده با دگر گرده‌افشانی بیش از خود گرده‌افشانی است. آنها علت این امر را ریزش میوه‌های تازه تشکیل شده در اثر خود گرده‌افشانی اعلام کردند (24).
برادلی و گریگز با انجام آزمایش میزان رشد لوله گرده در خامه را با خود گرده‌افشانی و دگر گرده‌افشانی محاسبه نمودند. آنها اعلام کردند که در دگر گرده‌افشانی رشد لولة گرده در خامه سریعتر بوده و دوره گرده‌افشانی موثر6 کوتاهتر از خود گرده‌افشانی می‌باشد در نتیجه تولید محصول بیشتر خواهد بود (4).
با توجه به توسعه کاشت زیتون در استانهای کشور و طرح طوبی که بصورت یک طرح ملی در سطح یک میلیون هکتار از اراضی ملی و دولتی کشور بعمل امده, لزوم شناخت عوامل موثر بر کمیت وکیفیت میوه این درخت بیش از پیش احساس میگردد.
1. Miller
2. Condit
3. Bradley
4. Griggs
5. Cross pollination
6. Self pollination
7. Self compatible
1.Ferrara
2.Bouteilan
3.Open pollination
4.Pendulino
5. Cornicobra
6. Coratina
7.Aglandeau
8. Ascolano
9. Cornicobra attica
10. Leccino
11. Ferantoino
12. Sibbet
13. Singh
14. Kar
15. Ascoiterana
16. Moraiolo
17. Canino
18. Awasthi