مقایسه اثر برنامه حرکتی اسپارک و تکنیک ها بر مهارت های حرکتی پسران کم توان ذهنی آموزش پذیر
1 مقدمه
مطالعه چگونگی رشد و نمو بدنی و عوامل تاثیر گذار در آن از نخستین مسائل رشد و تکامل آدمی به شمار می رود. در بحث از رشد و تکامل بدنی طبعا با توان کنترل اعضای بدن مواجه خواهیم شد یعنی کودک چگونه می تواند به تدریج اعضای گوناگون بدنش را تحت کنترل خودش درآورده و آنها را به شکل مطلوب و مورد نیازش حرکت دهد و کیفیت حرکات اعضایش را کنترل کند.
دوره های کودکی، نوجوانی و بزرگسالی مانند حلقه های زنجیر به هم پیوسته اند و هر کدام از این دوره ها در شکوفایی استعدادها و بروز توانمندی های مختلف نقش مهمی ایفا می کنند، ولی از میان این دوره ها، کودکی مهم ترین و حساس ترین دوره است. ( روحانی رانکوهی، سیده مهدیه. (1378)" توصیف وضعیت هماهنگی چشم و دست دختران دانش آموز 7 تا 9 ساله شهر رامسر و مقایسه آن با نرم موجود" پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی.) با توجه به حساسیت و اهمیتی که در این زمینه وجود دارد، لزوم توجه بیش از پیش در شناخت و رفع نیازهای حرکتی کودکان احساس می شود. بدیهی است اگر جریان رشد کودک سیر طبیعی خود را طی نکند، تمام مراحل زندگی را تحت الشعاع قرار می دهد.( نمو و بالیدگی بدنی ترجمه عباس بهرام. عنوان کامل در بالا)تجارب و یادگیری های اولیه زندگی فرد در فرایند یادگیری آتی نقش بسزایی دارند. در واقع تجربیات گذشته نقش اساسی و مهمی را بازی می کنند. بخش مهمی از این یادگیری ها را یادگیری های حرکتی تشکیل می دهند.(هی وود، کاتلین ام.(1384) "رشد و تکامل حرکتی در طول عمر" ترجمه: دکتر مهدی نمازی زاده و دکتر محمد علی اصلانخانی، انتشارات سمت، تهران، چاپ ششم.) نتایج شواهد پژوهشی فروان حاکی از تاثیر مثبت فعالیت های ورزشی بر مهارت های حرکتی و برعکس می باشد. تحقیقات(13) نشان داد کودکان کم توان ذهنی [1] که در ورزش ها شرکت کرده بودند، نمرات مهارت های حرکتی پایه ای شان بالا بود ولی به سطح عملکرد کودکان سالم نرسید. بنابراین، تمرینات اضافی، ترجیحا تکالیف ویژه برای توسعه و بهبود مهارت های حرکتی پایه ای کودکان کم توان ذهنی باید مورد توجه قرار گیرد(18) . بعلاوه توسعه این مهارت ها باید جزء مهمی از برنامه های کلاس تربیت بدنی تمام مدارس ابتدائی- استثنایی برای افزایش مشارکت های ورزشی و فعالیت های بدنی طولانی مدت برای بهبود توانایی های حرکتی و به دنبال آن بهبود سطح زندگی آنها در نظر گرفته شود (6) .
[1] Intelectully disabled
2 بیان مساله
ناهنجاری های ذهنی با وجود پیشرفت علم و بهداشت جهانی همچنان یکی از موارد اصلی پیش روی بشر است. بیشترین درصد نا هنجاری های ذهنی در جهان اختصاص به افراد کم توان ذهنی دارد. تحقیقات نشان داده است که این افراد نه تنها از نظر ذهنی با همسالان خود تفاوت دارند بلکه از نظر جسمی نیز در سطوح پایین تری قرار دارند. برای مثال نشان داده شده است که افراد کم توان ذهنی سطوح پایینی را در آزمون های استاندارد آمادگی کسب می کنند، بویژه در اندازه گیری های استقامت قلبی – عروقی، ترکیب بدنی، قدرت و استقامت عضلانی و هماهنگی (8) . همچنین براساس ادبیات پیشینه، این نکته نشان داده شده است که کودکان کم توان ذهنی اجرای مهارت های حرکتی پایه ای [1] ضعیف تری نسبت به کودکان سالم دارند(9) . مهارت های حرکتی پایه تحت عنوان بلوک های سازنده برای رشد اکثر مهارتهای حرکتی پیچیده و مهارت های ویژه ورزشی ذکر شده اند (6).
تحقیقات (13) نشان داد که کودکان کم توان ذهنی در تمامی آیتم های مهارت های حرکتی پایه ای ویژه نسبت به همسالان سالم خود نمرات پایین تری را کسب کرده اند ولی این میزان در آیتم های مختلف، متفاوت بود. چون این کودکان از نظر شناختی مشکل دارند، برخی از تکالیف حرکتی ممکن است مشکلات زیادی برای کودکان کم توان ذهنی ایجاد کند که می تواند به استفاده بیشتر از اطلاعات شناختی که برای اجرای موفق تکلیف ضروری است مربوط شود. انتظار می رود که تکالیف حرکتی پیچیده نسبت به تکالیف حرکتی ساده، ارتباط قویتری با کارکرد شناختی کودکان داشته باشند (17).
یافته های تحقیقات مختلف اهمیت مهارت های حرکتی پایه را نشان داده اند. شواهد تحقیقی بیان می کند که مهارت های حرکتی پایه به کودکان اجازه می دهد تا در فضا حرکت کنند (22). نسبت به پاسخ به محرک های مختلف آگاهی ایجاد می کند (14). مهارت هایی که به طور نامناسب در ابتدای کودکی پذیرفته شده اند، ممکن است در عملکرد حرکتی سال های بعد زندگی اثرات منفی داشته باشد (11). در صورتی که تسلط یافتن بر این مهارت ها شرط و لازمه ی موفقیت در فعالیت های ویژه ورزشی است (7)، کودکانی که در الگوهای اساسی این مهارت ها ناموفق هستند، نمی توانند شرکت موثر و موفقی در فعالیت های ورزشی داشته باشند و نیاز های حرکتی زندگی روزمره را تامین کنند. با توجه به اینکه حرکت با شناخت و ذهن ارتباط مستقیمی دارد، آن دسته از افرادی که از نظر شناختی و ذهنی مشکل دارند نسبت به افراد سالم توانایی کم تری در اجرای تکالیف حرکتی خواهند داشت. رشد مهارت های حرکتی پایه در کودکان کم توان ذهنی اهمیت بیشتری دارد زیرا این مهارت ها رشد شناختی کودکان را تسهیل می کنند (16) و مشارکت های مثبتی در زندگی روزمره این افراد دارند (20).
بنابراین رشد مهارتهای حرکتی پایه در دوران کودکی می تواند علاوه بر اینکه در همین دوران باعث لذت بردن از فعالیت ها و بازی ها شود در سال های بعد زندگی نیز می تواند سبب توسعه آمادگی گردد که این خود می تواند سبک زندگی فعال را توسعه، خطر های سلامتی را کاهش و ظرفیت انجام کار را افزایش دهد تا در آینده نیاز برای رفتن به آسایشگاه کاهش یابد (8).
همانطور که می دانیم ورزش و تربیت بدنی یکی از ارکان اصلی آموزش می باشند که مهارت های پایه ای درشت [2] و ظریف[3] را در بر می گیرند. در مورد افراد با معلولیت های مختلف، امروزه نقش ورزش به عنوان یک عامل مهم و تأثیر گذار قطعی به نظر می رسد. اما آنچه نیاز به تحقیق و بررسی بیشتر دارد چگونگی اثر گذاری آن و نیز نحوه استفاده بهینه از ورزش در بهترین زمان و مکان و شرایط سنی برای هر چه تأثیر گذارتر بودن آن است. گروه کم توانان ذهنی به عنوان جامعه بزرگی از معلولین که اتفاقاُ بیشترین اصلاح پذیری را دارند همواره مورد توجه هستند و حال باید دید نقش ورزش در بازگشت آنان به روند عادی زندگی چگونه است. در حقیقت آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد، تدوین یک برنامه تربیت بدنی منظم و زمان بندی شده و مقرون به صرفه با توجه به سن و شرایط فیزیکی مشخص است تا کودک کم توان ذهنی بتواند حداکثر ظرفیت خود را در سن مورد نظر کسب کند.
اگرچه چندین مطالعه مهارت های حرکتی پایه (9) و اثرات مثبت تمرینات و فعالیت بدنی روی سلامتی و بهزیستی (8) افراد کم توان ذهنی را مورد بررسی قرار دادند، اطلاعات کمی درباره ی تاثیر برنامه های ورزشی و ورزش های تخصصی از قبیل بسکتبال روی مهارت های حرکتی پایه ای کودکان کم توان ذهنی وجود دارد.
به همین خاطر تحقیق حاضر در نظر دارد تا تاثیر یک دوره برنامه ی حرکتی اسپارک و تکنیک های بسکتبال را در بهبود مهارت های حرکتی پایه ای درشت پسران کم توان ذهنی آموزش پذیر سنین 9 الی 13 مدارس استثنایی شهرستان ارومیه بررسی و مقایسه کند.
[1] Fundamental motor skills
[2] Gross motor skill
[3] Fine motor skill