نقش اقتصاد سیاسی در جغرافیای شهری
در دوره‌های گذشته به طور سنتی جغرافیای شهری از موقع، موضع، وسعت، شکل، کارکرد، مورفولوژی و سازمان‌های داخلی شهرها بحث می‌کرد. اما به موازات توسعه شهرها، افزایش جمعیت شهرهای بزرگ، ظهور مسائل گوناگون و پیچیده اجتماعی- اقتصادی در داخل شهرها، ورود شهرهای بزرگ جهان سوم به سیستم اقتصادی جهانی ابعاد تازه‌ای در جغرافیای شهری به وجود آمد و تحلیل دقیق سیاسی و اجتماعی را در قلمرو جغرافیای شهری سبب گردید.
امروزه جمعیت‌یابی شدید شهرها به همراه مسائل اجتماعی- اقتصادی آنها شکل کاملاً تازه‌ای از شهر، شهرنشینی و شهرگرایی به وجود آورده است، از این رو امروزه، در بررسی‌های جغرافیایی شهرها، از ایدئولوژی حاکم بر شهرها، تحلیل تصمیمات حکومتی در ارتباط با خلق فضای فیزیکی و اجتماعی شهرها وابستگی به اقتصاد جهانی برای بررسی مسائل مهم شهرهای جهان سوم، عدالت اجتماعی، کیفیت دسترسی مردم شهرها به نیازهای اساسی، مکان‌گزینی همه سازمان‌ها و تأسیسات شهری نظیر کارخانه‌ها، پارک‌ها، بیمارستان‌ها، مناطق مسکونی، مناطق تجاری و صنعتی، مناطق فرهنگی، فرودگاه‌ها و ترمینال‌های مسافربری، مدارس، درمانگاه‌ها، منطقه گذران اوقات فراغت، حوزه‌های اجتماعی، علل دو قطبی شدن جهان سوم و ده‌ها موضوع شهری در ارتباط با فضای شهری سخن به میان می‌آید. از این رو، جهت‌گیری جغرافیای شهری، برای ورود به قلمروهای تازه، کاملاً با اقتصاد سیاسی،و نظام‌های حکومتی پیوند می‌خورد.
تا نیمه اول قرن بیستم به سبب افزایش جمعیت شهرها، ایجاد شهرکهای جدید با 5000 نفر جمعیت و حداکثر تا 40000 نفر لازم می‌نمود؛ اما هم‌اکنون شهرکهای اقماری شهرهای بزرگ در حدود 250000 نفر و حتی گاهی تا 400000 نفر را در خود جای می‌دهند. در نتیجه بر خلاف سابق که مکان‌های شهری در برابر مکان‌های روستایی قرار می‌گرفت، امروزه سیستم‌های شهری به صورت حوزه‌های مادر شهری منطقه شهرنشین، مجموعه‌های شهری و بالاخره به شکل مگالاپلیس[1] ظاهر می‌شوند که در تمام آنها مادر شهرها، شهرهای بزرگ، شهرهای میانی، شهرکها و روستاها، در داخل مجموعه‌ها و سیستم‌های سلسله مراتبی قرار می‌گیرند و یک واحد منسجم و به هم پیوسته شهری را تشکیل می‌دهند که از شرایط سیستمی تأثیر می‌پذیرند و برخوردی سیستمی می‌طلبند. این سیستم شهری و سلسله مراتبی نه تنها به ناحیه جغرافیایی شهر سامان می‌دهد بلکه در جهان سوم از سیستم‌های مادر شهرهای جهانی شدیداً نیرو می‌گیرند؛ پس امروزه در جغرافیای شهری، درباره شهرها با توجه به ناحیه شهر و رابطه آن با دیگر نواحی جغرافیایی جهان مطالعه می‌گردد و ابعاد جغرافیای شهری با سیاستهای جهانی و ناحیه‌ای پیوند داده می‌شود.در جغرافیای شهری سنتی، روی شرایط طبیعی، موقع و یا تنها به مورفولوژی شهرها تأکید می‌شد. امروزه در جغرافیای شهری، از شرایط فیزیکی حاکم بر شهرها دور می‌شود و به جای آن، همه پدیده‌های شهری ذر ارتباط با ایدئولوژی اهداف نظام‌های حکومتی، شرایط اجتماعی و اقتصادی مورد مطالعه قرار می‌گیرد، زیرا محیط ساخته شده شهری و ساخت فضایی از سیاست نظام‌های حکومتی منشأ می‌گیرد و گروههای انسانی و فعالیت‌های اجتماعی- اقتصادی آنها را در نقاط معین شهری جای می‌دهد. به سخن روشن، در زمان ما، این ساخت طبیعت شهر نیست که ساخت داخلی شهرها و مورفولوژی آنها را شکل می‌دهد بلکه این شرایط داخلی داخلی شهرها متأثر از ارزش‌های اجتماعی- اقتصادی نظام حاکم بر کشورها است که کیفیت کاربری زمین و سیاستهای برنامه‌ریزی شهری را تعین می‌کند. از این رو جغرافیای شهری جدید، با تحلیل ارزش‌های اجتماعی- اقتصادی کشورها، ساخت فضایی شهرها را بررسی می‌کند، و در نهایت ملاحظه می‌شود که ارزش‌های اجتماعی، متأثر از تفاوت‌های فرهنگی، مورفولوژی شهری و شرایط زندگی در شهرهای بزرگ را به شکل‌های گوناگون سامان می‌دهد. مورفولوژی شهر همواره با کارکرد آن پیوند محکمی دارد. انتقال صنایع از بخش‌های مرکزی شهرها به فضاهای بیرونی و حومه‌ها می‌توانند فعالیت و کارکرد کتابخانه‌ها، موزه‌ها، دانشگاه‌ها، مدارس و بیمارستان‌ها را را افزایش دهد و به همراه آن مورفولوژی بخش مرکزی شهرهای بزرگ نیز دچار دگرگونی شود. این نتیجه به دست می‌آید که در زمان ما تغییرات اجتماعی و اقتصادی سریعتر از تغییرات فیزیکی صورت می‌گیرد و محیط زیست انسانی نه از تغییرات فیزیکی بلکه از تغییرات اجتماعی تأثیر فوری می‌پذیرد. مطالعه و تحلیل این تغییرات اجتماعی- اقتصادی در ارتباط با ساخت فضایی شهر مورد تأکید جغرافیای شهری می‌باشد. از این رو امروزه در جغرافیای شهری، مفاهیم رشد و توسعه شهر به عنوان فرآیند اجتماعی و سیاسی بیش از سایر موضوعات بررسی و مطالعه می‌شود.
[1] Megalopolis
فهرست مطالب
فصل اول
کلیات پژوهش
کلیات پژوهش... 1
بیان مسئله. 3
اهدف پژوهش... 5
اهمیت و ضروت پژوهش... 5
تعاریف نظری متغیر ها 7
فصل دوم
جغرافیای شهری
مقدمه. 9
جغرافیای شهری چیست؟. 9
الف- درون شهری.. 10
قلمروهای جغرافیای شهری.. 10
مطالعه تطبیقی در جغرافیای شهری.. 13
ابعاد اجتماعی و اقتصادی جغرافیای شهری.. 14
مطالعات ماکرو و میکرو در جغرافیای شهری.. 15
سطوح تحلیلی در جغرافیای شهری.. 16
1- اقتصاد سیاسی و جغرافیای شهری.. 16
2- تحلیل تخصیص منابع و جغرافیای شهری.. 17
3- مدیران شهری و جغرافیای شهری.. 18
نتیجه‌گیری از سطوح تحلیلی در جغرافیای شهری.. 18
جنبه‌های فضایی توسعه شهری.. 20
الف- درون شهری.. 20
مفهوم پراکندگی فضایی در جغرافیای شهری.. 20
قلمروهای جغرافیای شهری.. 20
مطالعه تطبیقی در جغرافیای شهری.. 23
ابعاد اجتماعی و اقتصادی جغرافیای شهری.. 24
جغرافیای شهری و ابعاد اجتماعی و اقتصادی آن. 24
جغرافیای شهری چیست؟. 24
سطوح تحلیل در جغرافیای شهری.. 25
نمونه‌ای از تاثیر اقتصاد سیاسی در تولید فضا و ساخت آن. 25
تحلیل تخصیص منابع و جغرافیای شهری.. 26
۳- مدیران شهری و جغرافیای شهری.. 27
۴- محیط محلی و جغرافیای شهری.. 27
جغرافیای شهری و تصمیمات سیاسی.. 27
جغرافیای شهری و نقش دولتها 28
جغرافیای شهری و جغرافیای تاریخی شهر. 28
جغرافیای شهری و اقتصاد کلان. 29
محورهای برنامه‌ریزی شهری.. 29
انواع برنامه ریزی با توجه به کیفیت زندگی مردم. 30
برنامه ریزی فیزیکی.. 30
برنامه ریزی اقتصادی.. 30
برنامه‌ریزی اجتماعی: این برنامه‌ریزی بر پیشرفت منابع انسانی تاکید دارد 31
مدل برنامه‌ریزی شهری برای گروههای اجتماعی از هودسون. 31
برنامه ریزی جغرافی‌دانان به عنوان تصمیم گیرندگان. 31
برنامه ریز و جغرافی‌دان به عنوان مشاور. 32
مناسبات متقابل برنامه ریز و جغرافی دان با گروههای اجتماعی.. 32
فصل سوم
مفاهیم اقتصاد سیاسی
مقدمه. 34
اقتصاد سیاسی چیست؟. 36
اقتصاد سیاسی ارتباطات.. 42
بازاندیشی در اقتصاد سیاسی.. 48
چالش های مربوط به مرز بندی ها 62
رابطه تئوری اقتصاد ملی و سیاست اقتصادی.. 65
تئوری اقتصاد ملی و سیاست اقتصادی.. 66
موضوع سیاست اقتصادی.. 68
ماهیت و مفهوم سیاست اقتصادی.. 71
سیاست اقتصادی عملی.. 72
سیاست نظام اقتصادی.. 73
سیاست ساختاری.. 73
سیاست جاری و روزمره 74
علم سیاست اقتصادی.. 74
حاملان سیاست اقتصادی.. 75
تصمیم گیرندگان. 75
عاملان نفوذ در سیاست اقتصادی.. 76
انگیزه های سیاست اقتصادی.. 76
مراحل اعمال سیاست اقتصادی.. 77
هدف های سیاست اقتصادی.. 78
اقتصاد سیاسی در مکتب نیوکلاسیکی.. 78
اقتصاد سیاسی مارکسیستی.. 80
اقتصاد سیاسی نئوکلاسیک... 80
اقتصاد سیاسی کینزی.. 80
فصل چهارم
نتیجه گیری و پیشنهادات
نتیجه گیری.. 82
پیشنهادات.. 91
منابع. 92