تاثیر سوء تغذیه بر یادگیری
مقدمه :
تغذیة سالم در هر سنی مهم است، اما برای کودکان در حال رشد، مخصوصاً آن‌هایی که در یادگیری دروس خود مشکل دارند، مهم‌تر است.دوران جنینی و سال اول زندگی مهمترین دوران رشد یک کودک است و رسیدن مواد مغذی اعم از پروتئین، انرژی و ریزمغذی‌ها نقشی بسیار مهم و اساسی در رشد او تا پیش از مدرسه دارد. قسمت اعظم رشد مغز انسان، در دوران جنینی و پس از آن تا دو سالگی صورت می‌گیرد. به طور تقریبی 95 درصد سلول‌های مغزی تا دو سالگی شکل واقعی خود را می‌یابند. بنابراین، اگر انسانی در دوران جنینی و پس از آن تا دو سالگی به اندازة کافی پروتئین و انرژی مصرف نکند، سلول‌های مغزی او نمی‌توانند به نحو مطلوب رشد کنند و هنگامی که فرد به سن بلوغ برسد، نمی‌تواند فعالیت‌های بدنی و فکری خود را به درستی انجام دهد .
غذاهای حاوی پروتئین میزان یادیگری را افزایش می دهند. همچنین زمینة لازم برای ارتباط بین سلول‌های مغز را فراهم می‌کنند. از سوی دیگر کربوهیدرات‌ها، انرژی بخش‌اند، اما اگر به مقدار زیاد و بدون پروتئین کافی مصرف شوند، موجب خواب آلودگی می‌شوند. کمبود اسیدهای چرب ضروری موجب آلرژی (حساسیت) و مشکلات یادیگری، شامل کم توجهی و اختلالات بیش فعالی می‌شود.
حافظة انسان در سنین 7 تا 10 سالگی به حد اعلای قدرت خود می‌رسد و می‌تواند بیش‌ترین مطالب را فراگیرد، برای همین است که از قدیم این سن را سن یادگیری نامیده‌اند. تحقیقات جدید نشان می‌دهد، که ضریب هوشی کودک از زمان باداری مادر تا سن 2 یا حداکثر 3 سالگی کودک شکل می‌گیرد و در این میان تغذیة صحیح مادر قبل از بارداری و در طی آن، تغذیة کودک با شیر مادر و تغذیة صحیح کودک تا سن دو سالگی به ترتیب زیر در ضریب هوشی او مؤثر است.
1- کمبود آهن، 9 درجه ضریب هوشی را کاهش می‌دهد.
2- تولد با ورزن کم، 5 درجه ضریب هوشی را کاهش می‌دهد.
موارد فوق تلفیقی است از تغذیة صحیح مادر و کودک. اگر مادر در دوران بارداری تغذیة کافی و مناسب نداشته باشد، منجر به تولد کودک با وزن کم خواهد شد
کودکانی که در سنین مدرسه قرار می‌گیرند، از نظر وضعیت تغذیه‌ای یکی از مهمترین دوران‌های زندگی خود را می‌گذرانند. تغذیة ناکافی می‌تواند در توانایی آنی یادگیری هر کودک در کلاس درس اثر بگذارد. بچه‌ای که صبحانه نخورده است، در ساعت 9 تا 10 صبح به میزان قابل توجهی دچار افت قند خون می‌شود و استعداد یادیگری او، به ویژه در درس‌هایی که به تفکر و اندیشه نیاز دارند، کاهش می‌یابد. چنین دانش‌آموزی ممکن است دچار افت تحصیلی و بیزاری از مدرسه نیز بشود.
انگیزش ضعیف، توجه ناکافی و ضعف در انجام کار در دست اقدام، می‌تواند در اثر نیاز اولیه‌ای چون گرسنگی باشد. مغز انسان برای انجام فعالیت‌های فکری، به ویژه تمرکز فکر، به گلوکز (قند) فراوان احتیاج دارد و به همین دلیل، عوارض بعضی از کمبودهای تغذیه‌ای، در سنین مدرسه، غیر قابل جبران است. کودکان در سنین مدرسه، به خصوص در خانواده‌های فقیر، ممکن است به درجاتی از فقر آهن و کم‌خونی ناشی از آن مبتلا شوند. کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از آن نیز منجر به کاهش میزان موفقیت در یادیگری تحصیلی می‌شود. کودکانی که دچار کمبود آهن‌اند، از لحاظ چابکی، توجه و تمرکز، رغبت به درس و فعالیت‌های فکری و ذهنی عقب‌اند و از لحاظ روحی حساس، زودرنج، کم‌خلق و آسیب‌پذیر بوده، تمایل کم‌تری به فعالیت و تحرک دارند. تأثیر کم‌خونی ناشی از فقر آهن در کاهش میزان تمرکز ذهنی و کارکردهای ادراکی، شناختی و موفقیت‌های دبستانی کودکان به خوبی نشان داده است .
تحقیقات نشان داده است که با درمان کم‌خونی، میزان موفقیت در یادگیری نسبت به قبل افزایش می‌یابد، ولی به حد طبیعی نمی‌رسد. در مناطقی که آب آلوده است و وضعیت بهداشت محیط در سطح مطلوب نیست، ابتلا به بیماری های عفونی و انگلی موجب سوء تغذیة پروتئین – انرژی می‌شود که روی جذب آهن اثر دارد، حتی اگر دریافت آهن از طریق مواد غذایی کافی باشد.
بی‌تفاوتی، خستگی و بی‌حسی، کاهش قدرت یادگیری و تمایل نداشتن به شرکت در فعالیت‌های بدنی مانند ورزش، از جمله عوارض مهمی‌اند که مربیان مدارس می‌توانند به وسیلة آن به کمبود آهن در کودک مشکوک شوند. کودک پس از این مرحله از ذخایر آهن بدن خود استفاده می‌کند و در صورتی که این ذخایر کاهش یابد، کم‌کم وارد مرحلة کم‌خونی فقر آهن می‌شود.
نارسایی‌های تغذیه‌ای در دوران رشد و تکامل می تواند توان یادیگری را در دوران بعدی زندگی نیز کاهش دهد.
به طور مثال در مطالعه‌ای که بر روی کودکان انجام گرفته است، دیده شده که میزان یادگیری در افرادی که دچار فقر آهن بوده‌اند، کم‌تر از گروه همسن خود که سابقة کم‌خونی در شیرخوارگی نداشته‌اند، بوده است.
کمبود ید نیز بر یادگیری و افزایش مهارت‌های فکری و ذهنی اثر غیر قابل تردید دارد. منابع ید عبارت‌اند از: غذاهای دریایی مثل ماهی و ... و نمک یددار. کمبود ید باعث کند ذهنی، کاهش آموزش‌پذیری و ضعف قوة جسمی می‌شود. این کمبود همچنین در جنبه‌های مختلف اقتصادی – اجتماعی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تأثیر می‌گذارد که خوشبختانه این مشکل با مصرف نمک یددار در کشور ما تا حدودی حل شده است.
مصرف کم مواد غذایی فیبردار و یبوست مزمن نیز باعث بی‌حوصلگی، تأخیر و اختلال در یادگیری می‌شود. وجود محتویات دفع نشده در رودة بزرگ که فلور میکروبی گسترده و متنوعی دارد، سبب تجزیة بعضی مواد و ایجاد مواد سمی مختلف می‌شود که این مواد به طور مجدد جذب بدن می‌شوند و موجب مسمومیت بدن و اختلال در یادیگری می‌گردند.