رابعه عدویه عارفه نامدار قرن دوم هجری و اندیشه عرفانی وی

رابعه عدویه عارفه نامدار قرن دوم هجری و اندیشه عرفانی وی

چکیده

موضوع عرفان و تصوف،یکی از مهمترین مباحث بشری در طی قرون به شمار می رود.ودر تمامی ادیان نیز بدان توجه شده است.زنان عارف همپای مردان نقش بسزایی در پیشبرد نهضت تصوف و عرفان اسلامی داشته اند.

این پایان نامه ابتدا به بحث عرفان و تصوف و رابطۀ آن با اسلام میپردازد.سپس زندگی یکی از زنان عارف بصره،به نام«رابعه عدویّه»(متوفی 185یا135ه.ق)را مورد بررسی قرار می دهد.که با عبادات خویش و ورود به طریقت الهی به مقامات عارفان دست یافت. گویند،او اولین کسی است که معنی و مفهوم حقیقی «حبّ الهی»را در تصوف اسلامی وارد کرده است.«حج»در دیدگاه وی فقط به قصد دیدار روی دوست انجام می شود.او «حال مشاهده» را درک کرده است واز جمله زنانی است که تجرّد را بر تأهل برگزید تا با آزادی و استقلال خویش در طریق تصوف به بالاترین درجات نائل شود.وی با صوفیان نامدار همعصر خویش چون:معاذةعدویه،حسن بصری،سفیان ثوری و...معاشرت داشت. رابعه را صاحب کراماتی دانسته اندکه برخی در تذکرةالاولیا عطار آمده است. او زنی فاضل و خردمند بود،اشعار استواری به وی نسبت می دهند.مناجات وسخنان حکمت آمیز وی در کتب عرفانی نقل شده است.در برخی اشعار پارسی نیز از وی سخن رفته است.

هدف این پایان نامه،تبیین افکار و ابعاد شخصیّتی«رابعه عدویّه»عارفۀ نامدار قرن دوم هجری می باشد که در طریق سیر و سلوک حق، معادن وجود خویش را کشف نموده و با نیروی عشق و ایمان وبا سلاح معرفت،به سیمرغ حقیقت دست یافته است.

از آنجا که از شرح زندگانی وی ،اطلاع چندانی در دسترس نیست،ومسأله با وجود افرادی به همین نام در عصر وی وهمچنین به دلیل قلّت منابع و مآخذ،کاررا دشوار و تحقیق را محدود می گرداند.با این وجود، به قدر وسع و توان علمی سعی شده تا گامی در جهت معرفی این بانوی پارسا برداشته شود. روش پژوهش،به صورت تحقیق کتابخانه ای و فیش برداری از متون عرفانی است که در کتب متعدد، شرح حال و آراء و نکات برجستة زندگی وی مورد بررسی قرار گرفته است.

پیشگفتار:

سپاس بیکران و ستایش بی پایان پرورگار مهربان را، که آدمی را آفرید و احسن مخلوقاتش نامید.

تاج «کرّمنا» بر سرش نهاد و خلعت «هدینا» بر قامتش پوشاند و دّر یتیم عشق، در صدف دلش نشاند.

و درود بی نهایت بر آن همای سعادت قله رفیع نبوت، رحمت عالمیان و صفوت آدمیان، محمد مصطفی- صل الله علیه وآله-

و درود و تحیت بر وصیِ نبی، ولیّ حق، صدر نشین مجلس اصفیا و سر حلقه محفل عرفا، علی- علیه السلام و خاندان پاکش.

اما علت جستجوی احوال عارفه ای در قرن دوم هجری، نخست آنکه عرفان و تصوف چیزی جز «عشق مطلق» نیست و عشق همان کیمیایی است که خاک آدم را با شبنمش گل کردند و سرشتند.

دور گردون ها ز موج عشق دان

گرنبودی عشق بفسردی جهان

و بدین ترتیب عشق و به دیگر تعبیر عرفان و تصوف با آغاز هستی انسان و سراسر حیات او پیوندی ناگسستنی یافت و این است که صوفیان، آدم(ع) را اولین صوفی عالم دانسته اند.

آنجا که به غرامت یک خطا از افلاک به عالم خاک هبوط کرد و سالیان دراز، طلب استغفار می نمود و اشک حسرت و ندامت از دیدگان می بارید تا آنگاه که مصفا شد که «ان الله اصطفی آدم(3/33)»او صافی شد و «صوفی گشت».

آری، آغاز این طریقت با آدم(ع) بود و کمال این طریق در وجود مبارک پیامبر(ص) است.

«عزیز الدین نسفی» در کتاب« مقصد اقصی» گوید: بدان که شریعت، گفت پیغمبر است و «طریقت، کرد پیغمبر است و حقیقت، دید پیغمبر است.» کما قال علیه السلام، الشریعه اقوالی، الطریقه اعمالی و الحقیقه احوالی.

دلیل دیگر آنکه عرفان و تصوف در ادبیات به مثابه روح است درکالبد، کالبد را بی روح قدری نیست و جایگاهش جز گور نه. حیات طیبه و دولت جاوید ما در گرو مؤانست با عرفان و تصوف اسلامی است و انتخاب این موضوع نیز از این رهگذر است.

آنچه با عنوان «رابعه عدویه عارفه نامدار قرن دوم هجری و اندیشه عرفانی وی» عرضه می شود، حاصل گشت و گذاری در بوستان ادب عرفانی است که رهاورد آن آشنایی با صاحبدلی وارسته که ولای دوست یافته و از سر خواجگی کون و مکان برخاسته و از هر آنچه غیر اوست سرتافته است.

همچنان که حافظ شیراز گوید:

یار با ماست چه حاجت که زیادت طلبیم

دولت صحبت آن مونس جان ما را بس

از درخویش خدایا به بهشتم مفرست

که سر کوی تو از کون و مکان ما را بس

این جریده سعی بر آن دارد که رابعه عدویه را از پرده مستوری قدری بدر آورد و گوشه ای از جمال اندیشه و زندگی وی را بنمایاند. و البته با بضاعت علمی ناچیز این حقیر، ران ملخی نزد سلیمان بردن است، چه باک که، عیب است و لیکن هنراست از موری.

مقدمه:

منزلت و پایگاهی که اسلام و پیامبر گرامی آن محمد(ص) برای زنان قائل شدند، سبب شد که در همان دوران حیات رسول اکرم(ص) و حتی سالها پس از ایشان، زنان همچون مردان در عرصه های مختلف، حضوری شایسته داشته باشند. همسران و دختران نبی اکرم(ص) و صحابه گرانقدر ایشان در زمره پارساترین زنان بودند. گروهی از ایشان در عرصه های نبرد حضوری درخشان داشتند و عده ای در کلاسهای درس مشغول وعظ و تذکر بودند و شماری از آنان نیز از راویان حدیث بودند به گونه ای که از فصاحت و بلاغت آنان در اغلب کتب عرفانی سخن رفته است و نام ایشان در صدر این آثار متجلی است. از آن جمله: عبدالرحمن سلمی در «ذکر النسوة المتعبدات الصوفیات» و ابن جوزی در «صفه الصفوه» و عبدالرحمن جامی در «نفحات الانس» و بسیاری دیگر.

زنان عارف و صوفی در میان مسلمانان از نخستین سالهای هجرت تاکنون، نقش بسزایی در پیشبرد نهضت تصوف و عرفان اسلامی داشته اند. آنان همچون مردان عصر خویش، به آموختن علم و معرفت پرداختند. عده ای در خدمت مشایخ صوفیه بودند و نزد ایشان تلمذ می کردند، گروهی در زمره عارفان شاعر بودند و گروهی به تدریس معارف دینی و وعظ اشتغال داشتند.

زنان عارف مسلمان در سراسر بلاد اسلامی پراکنده بودند. در قرن دوم هجری در بصره در میان ایشان چهره هایی برجسته چون رابعه عدویه و معاذه عدویه و شعوانه و عده ای دیگر، درخشش خاصی دارند. پارسا زنانی که در ریاضت و عبادات، بی مانند و در علم و معرفت، نامور زمان خویش بودند. و با عنوان استاد یا مجتهده از آنان نام برده می شد.

«سفیان ثوری که از بزرگترین فقیهان و بر مذهب ثوری بود، رابعه عدویه را استاد خود می دانست و از وی مسائل می پرسید و در جلسات موعظه وی حاضر می شد.» (سلمی،75،1999) و(جامی،613،1375).

سهروردی در کتاب گرانسنگ خود می نویسد: «حسن بصری، ابراهیم ادهم و ابوهاشم صوفی و رابعه عدویه از بزرگان مکتب زهد بوده اند.»(سهروردی،4،1374)

فهرست مطالب

چکیده

پیشگفتار:

مقدمه:

فصل اول

کلیات طرح

1-1 بیان مسئله

1-2 اهمیت تحقیق

1-3 سؤال مورد تحقیق

1-4 زمینه تحقیق

1-5 تعریف واژگان

1-6- محدودیت ها و مشکلات تحقیق

1-7 پیشینة تحقیق

1-8 روش کار

فصل دوم

عرفان و تصوف

2-1 عرفان

2-2 تصوف و منشأ آن

2-3 رابطه تصوف و اسلام

2-4 سیر تصوف در قرون و ادوار

دوره اول:

دوره دوم:

دوره سوم:

دوره چهارم:

دوره پنجم:

دوره ششم:

2-5 تصوف عاشقانه و تصوف زاهدانه

2-6 تصوف و زنان صوفی

فصل سوم

رابعه عدویه

3-1 نام و کنیه

اصل و نسب رابعه

پدر رابعه

3-2 اوان زندگی رابعه

3-3 اوضاع سیاسی عصر رابعه

3-4 بصره در عهد رابعه

3-5 ورود رابعه به طریقت الهی

3-6 عبادات رابعه عدویه

شب زنده داری یا تهجد:

یاد مرگ

فصل چهارم

مقامات عارفان

4-1 مقام اول: توبه

رابعه و مقام توبه

4-2 مقام ورع

ورع رابعه

4-3 مقام زهد

زهد رابعه

رابعه

4-4 مقام فقر

رابعه و مقام فقر

4-5 مقام صبر

صبر رابعه

4-6 مقام توکل

توکل رابعه

4-7 مقام رضا

رابعه و مقام رضا

فصل پنجم

اندیشه های عرفانی رابعه عدویه

5-1 محبت الهی

5-2 رابعه و مقام محبت

5-3 وحدت وجود

5-4 ابن عربی

5-5 ابن عربی و وحدت وجود

5-6 رابعه عدویه و وحدت وجود

5-7 حج از دیدگاه عرفا

5-8 حج از دیدگاه رابعه

فصل ششم

حالات رابعه

6-1 رابعه وخوف الهی

6-2 رابعه و ذکرالهی

6-3 رابعه و حال مشاهده

فصل هفتم

ازدواج از دیدگاه رابعه

فصل هشتم

رابعه های تاریخ

8-1 رابعه شامیّه

8-2 رابعه بنت کعب

8-3 رابعه دختر شیخ ابوبکر بخاری

فصل نهم

معاشران رابعه

9-1 مردان صوفی

9-1-1- حسن بصری

9-1-2 مالک دینار

9-1-3 سفیان ثوری

9-1-4 ابراهیم ادهم

9-1-5 شقیق بلخی

9-1-6 ریاح عمرو قیسی

9-2 زنان صوفی

9-1-1 مریم بصری

9-2-2 عفیره عابده

9-2-3 معاذه عدویه

9-2-4 حیونه

9-2-5 عبده بنت ابی شوال

فصل دهم

کرامات و خرق عادات

10-1 کرامات اولیا

10-2 کرامات رابعه

فصل یازدهم

فضایل رابعه عدویه

11-1 خردمندی رابعه

11-2 اشعار رابعه

11-3 مناجات رابعه

11-4 حکایت و سخنان رابعه

فصل دوازدهم

در گذشت رابعه عدویه

12-1 مرگ از دیدگاه عرفا

12-2 رحلت رابعه

12-3 تاریخ درگذشت رابعه

12-4 آرامگاه رابعه

12-5 خواب دیدن عرفا

فصل سیزدهم

رابعه د ر شعر پارسی

13-1 رابعه در اشعار فرید الدین عطار

13-2 رابعه در شعر خاقانی

13-3 رابعه در سخن مولانا

فصل چهاردهم

نتیجه گیری

فهرست مآخذ و منابع

فرهنگ ها و لغت نامه ها

ABDTRACT

خرید فایل

تأثیر یهودیان در شکل گیری رویدادهای مهم سیاسی نیم قرن اول هجری

تأثیر یهودیان در شکل گیری رویدادهای مهم سیاسی نیم قرن اول هجری

مهمترین مسأله در بررسی یهودیان در مسائل سیاسی نیم قرن اول هجری، فعالیت آنها به عنوان گروه های فشار حامیان و مشاور خلفا و توطئه گران سیاسی قابل بررسی است.

هدف یهودیان به دست گرفتن قدرت و حکومت نبود بلکه می خواستند به حکومتگران تأثیر بگذارند در اصطلاح سیاسی به این گروه ها «گروه های فشار» و‌«ذینفع» یا «لابی» گفته می شود. این گروه ها تشکیلاتی غیرسیاسی هستند که هدفشان گرفتن قدرت و اعمال قدرت نیست بلکه در حال که خارج از قدرت باقی می‌مانند، آن را متأثر می‌سازند و بر آن فشار وارد می کنند. گروه های فشار جامعه اسلامی در نیم قرن اول هجری از نظر نیرو، اندازه، میزان نفوذ و تأثیر و منافعشان متفاوت بودند. اما یکی از مهمترین آنها یهودیان تازه مسلمان بودند. آنها می کوشیدند تا برای پیش برد منافع خود بر حکومت تأثیر بگذارند.

توجه: افکار عمومی در نظام سیاسی صدر اسلام از جمله مسائلی بود که یهودیان تازه مسلمان در نظر داشتند و با اثر گذاران بر افکار عمومی خصوصاً از طریق قصاص، غیرمستقیم بر حکومت ابوبکر، عمر و عثمان و امویان تأثیر گذاردند. آنها این کار را از طریق تبلیغات دروغین توسعه دادند.

دو مسأله در بررسی رابطه این افراد با نظام سیاسی وقت قابل بررسی است یکی میزان نفوذی که آنها بر تصمیم گزیدگان اعمال کردند و دوم شیوه های اعمال این نفوذ و جهت گیری آن.

این دو مسأله در موفقیت آنها برای نفوذ بر تصمیم گیرندگان سیاسی اهمیت بسیاری داشت. در این زمینه منابعی که آنها در اختیار داشتند این امکان را برایشان میسر می کرد که تأثیری بر فرایند تصمیم گیری بگذارند. یک عاملی یا منبع مهم برای آن این بود که خواسته های آنها با ارزش های مسلط جامعه هماهنگ بود و حداقل در تعارض با آن نبود.

ماهیت نظام سیاسی حاکم پس از رحلت پیامبر(ص) و نوع تصمیمات سیاسی که در هر مرحله فرایند سیاسی گرفته می شد از نگرش ها، ارزش ها، ایدئولوژی ها و الگوی رفتاری جامعه متأثر بود. و فرهنگ مهمترین گزینه ای بود که زندگی سیاسی را شکل می داد. وفاداری مذهبی، قومی، محلی، تعهد نسبت به ارزش ها یا نهادهای دیگر و… همه نقش مهمی در رفتارهای سیاسی افراد داشت. یهودیان با تبلیغات و حربه ای خاص فرهنگی و پتانسیل جامعه عرب در پذیرش افکار جاهلی و بازگشت به برخی از آداب و رسوم جاهلیت، به عنوان الگوی جامعه جدید، نفوذ سیاسی خود را بر دستگاه خلافت تقویت کردند و ارزش های جامعه را به سمت قوم محوری، تعصب، بی تفاوتی، قصه گویی، عامه گویی، سنت ستیزی و ا جتهاد محوری هدایت کردند و تأثیر مهمی بر فرهنگ سیاسی داشتند.

فرهنگ سیاسی نشان دهنده سطح آگاهی و اداراک طبقاتی مختلف، گروه های اجتماعی و افراد از قدرت و سیاست بود و در شکل گیری و عملکرد حکومت وقت مؤثر بود. و نظام های ارزشی نقش مهمی در رفتار سیاسی داشت.

این نظام کلیت منسجم و به هم پیوسته ای از موضوعات حیات مادی و معنوی بود که فرد، گروه یا طبقه اجتماعی ارزش منفی و مثبت معینی به آن می داد و همین ارزش ها متقابلاً فعالیت آنها را کنترل می کرد و در جهت خاصی هدایت می شدند. با تغییر فرهنگ سیاسی و نظام ارزشی موجود یهودیان بر اوضاع سیاسی نیم قرن اول هجری مسلط شدند.

دین به بیراهه کشیده شد و اهل بیت و امام علی (ع) فراموش شدند. امام علی(ع) در این خصوص می فرمایند:

« با تبلیغات دیگران و عده ای نزد مردم مشهور شده و دیگران به فراموشی سپرده شدند ما از کسانی بودیم که فراموش شده و آتش ما خاموش شد و صدایمان محو گردید. سالها به همین روش گذشت به طوری که اگر افرادی که ما را می شناختند وفات یافتند و کسانی که شناختی از ما نداشتند به وجود آمدند»

حربه های سیاسی یهودیان

یهودیان از حربه های چندی برای اعمال نفوذ بر جامعه سیاسی نیم قرن اول هجری استفاده کردند که با توجه به اوضاع زمانه متفاوت بود. حیله های سیاسی یهودیان عصر پیامبر(ص) با یهودیان دورا خلفا و امویان هیچ شباهتی به هم نداشت.

اولین روابط سیاسی یهودیان با جامعه اسلامی، پس از ورود پیامبر (ص) به مدینه و انعقاد پیمان نامه مدینه که مجموعه ای از چندین قرارداد بود، رسماً شکل گرفت. پیامبر(ص) با انعقاد پیمان برادری میان مسلمانان روابط آنها را بهبود بخشید اکنون باید بین یهودیان و مسلمانان پیمانی بسته می شد که پایگاه دین جدید از هر جهت محفوظ بماند و روابط پیروان هر دو دین به صورت مدرن ادامه یابد. با توجه به روحیه عهد شکنی یهودیان، این پیمان مکتوب شد و به امضاء رؤسای قوم یهود و مسلمانان رسید. عناصر ستیزه جو و غیرمتجانس شهر مدینه با هم پیوند خوردند به حقوق و تعهدات تمام گروه ها تعریف شد و هسته به ظاهر متجانسی از اقوام مدینه پدید آمد که باعث شد آورنده دین جدید با آرامش بیشتری به تبلیغ بپردازد. این پیمان با یهود به شرط مسالمت بسته شد و هر دو در ابتدای کار از انعقاد این پیمان راضی بودند. توازن قوا ایجاد شد و یهود با امید به اینکه پیامبر شخصیتی منفعل دارد و می توان به راحتی بر او تأثیر گذارد عهدنامه را پذیرفتند. آنها امیدوار بودند سروری یثرب را بر مکه ادامه دهند و به حیات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی خود رونق بخشید و یا ملعبه گرفتن یک نفر قریش، بر قریش مسلط شوند.

یهودیان در طی سالهای گذشته با تفرقه افکنی بین دو گروه مهم اوس و خزرج با امنیت و آسایش در مدینه زندگی می کردند و اکنون این دو گروه در کنار عبد الله ابن ابی جمع شده بودند و قصد اتحاد داشتند و سرنوشت و آینده موهوم یهودیان آنها را به پیامبر جدید نزدیک کرد. یهودیان برخی قوانین و تعالیم دین جدید را نیز با دین خود هماهنگ می دیدند و قبله مسلمانان و یهود یکی بود. بنابراین اولین سیاست بزرگان یهود، همراهی و هر چند ظاهری – با پیامبر جدید بود.

انعقاد پیمان نامه با یهود و نشانگر آگاهی پیامبر (ص) نسبت به اوضاع سیاسی – اجتماعی آن عصر است. این پیمان نامه با توجه به اوضاع مدینه و خصوصیات روحی و اخلاقی یهودیان شاهکاری بود که در سرنوشت اسلام تأثیر به سزایی داشت.

« نظم عمومی و یثرب از طریق انعقاد قرارداد سیاسی سامان گرفت و اتحاد یثرب و عقاید و آزادی طرفین محترم شمرده شد»

تمام حقوق مدنی و اجتماعی برای یهودیان در نظر گرفته شد و یثرب منظقه ای امن برای همگان شناخته شد. هیچ مسلمانی حق تعدی به قوم یهود را نداشت و پیامبر(ص) تضمین کرده بودند که جان و مال آنها تازمانی که به پیمانشان وفادارند محفوظ باشد. اما طبق بند آخر پیمان نامه از ستمکار و جنایتکار حمایت نمی کرد.

---

خرید فایل

نگرش هنرمندان قرون هفتم تا دهم هجری وتاثیر اندیشه های آنان درتصویر انسان و طبیعت در نقاشیهای مینیاتور

نگرش هنرمندان قرون هفتم تا دهم هجری وتاثیر اندیشه های آنان درتصویر انسان و طبیعت در نقاشیهای مینیاتور

عنوان تحقیق: نگرش هنرمندان قرون هفتم تا دهم هجری وتاثیر اندیشه های آنان درتصویر انسان و طبیعت در نقاشیهای مینیاتور فرمت فایل: word تعداد صفحات: 132 شرح مختصر: شروع نقاشی ایران را می توان در نقاشیهای دیواری ادوار پیش ازتاریخ بویژه دوران پارتیان و ساسانیان جستجو کرد. هنر پارتیان ...

دریافت فایل

تاثیر تمدن ایرانی در ادبیات عربی در قرن اول هجری

تاثیر تمدن ایرانی در ادبیات عربی در قرن اول هجری

عرب ها قبل از اسلام و قبل از تدوین علوم ادبی، شعر و خطابه و سخن وری و نامه نویسی داشتند و چون ملکه لغت در طبیعت آنان وجود داشت، نیازی به علوم ادبی احساس نمی کردند. اما بعد از نزول قرآن و احتیاج به فهم و تفسیر آن و نیز گسترش سریع ممالک اسلامی، عاملی گردید مسلمین، لزوم تدوین علوم ...

دریافت فایل

دانلود نرم افزار تقویم هجری شمسی برای موبایل (اندروید)

دانلود نرم افزار تقویم هجری شمسی برای موبایل (اندروید)

نرم افزار Persian Calendar امکان نمایش همزمان تاریخ شمسی، قمری، و میلادی را دارد. ضمن اینکه هر زمان وارد محیط آن شوید تاریخ روز جاری نمایش داده میشود. در این نرم افزار روزهای هفته نیز به خوبی مشخص است. از سایر قابلیت های این تقویم شمسی میتوان به نمایش اوقات شرعی، تنظیم آلارم، ...

دریافت فایل

توابع تاریخ هجری شمسی در اکسل ،اکسس و ویژال بیسیک و تبدیل عدد به حروف

توابع تاریخ هجری شمسی در اکسل ،اکسس و ویژال بیسیک و تبدیل عدد به حروف

توابع laquo;تاریخ هجری شمسی raquo; به شما این امکان را می zwnj;دهد که در محیط Excelو access وvba کلیه محاسبات ممکن بر روی تاریخ شمسی را انجام دهید و همچنین توابع laquo;تبدیل عدد به حروف raquo; به شما این امکان را می zwnj;دهد که اعداد و تاریخ را به صورت حروف داشته باشید. از آنجایی که در Excelو access فقط ...

دریافت فایل