بررسی جامع بسته بندی
-مقدمه
قرن هاست که بسته بندی برای بهره‌گیری و حفاظت کالاها، عنصری ضروری به شمار می‌رود. امروزه به خصوص در بخش خرده فروشی تقریبا تمامی محصولات به صورت بسته بندی شده ارائه می گردند. به علاوه یکایک عناصر بسته بندی براساس هدفی که برای آن ها در هنگام نقل و انتقال، ذخیره‌سازی و توزیع در نظر گرفته می‌شود، مورد مطالعه دقیق قرار گرفته‌اند، بی تردید بسته بندی قادر است نمایی فنی‌تر و برتر به کالا ببخشد.
همچنین هر بسته ای نیز با دقت طراحی می‌شود، زیرا شکل و رنگ، اهمیت خاصی در میزان فروش محصول ایفا می‌کند این‌گونه نمونه های قابل رویت همراه با اطلاعات چاپ شده بروی محصول، راحت‌ترین وسیله ارتباطی بین تولید‌کننده و مصرف‌کننده می باشند.
تولید‌کنندگان محصولاتی هم‌چون شکلات، کیک و سایر شیرینی‌جات همواره به دنبال تولید محصولاتی مشخص و منحصر به فرد می‌باشند که مشتریان به راحتی بتوانند محصولات آنها را از سایر محصولات مشابه تشخیص دهد، در این راستا بسته‌بندی نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. زیرا اولین چیزی که نظر مشتری را جلب می‌کند ظاهر بسته‌بندی محصول می‌باشد و اغلب بسته‌بندی زیبا و جذاب، مورد انتخاب مشتری قرار می‌گیرد.
-تاریخچه بسته بندی
2-1- از رم تا رنسانس
با گذر زمان، شهرها پایه‌گذاری شدند. تجارت بین قاره های اروپا و آسیا رونق گرفت و هر از چندی سپاهیان فاتح برای دست‌یابی و ثروت منطقه ای دیگر صف‌آرایی می‌کردند. در حالی که جهان شاهد تغییرات اجتماعی بسیار زیادی بود، تغییرات مربوط به بسته بندی بیشتر به تغییر در کیفیت و کمیت روش های بسته‌بندی موجود محدود می‌شد.
یک واقعه مهم در بسته بندی، که به رومی ها و حدود 50 قبل از میلاد نسبت داده می‌شود، اختراع لوله دمش شیشه‌ای بود. لوله دمش یک میله فلزی توخالی بود که در یک سر آن توده ای از شیشه قرار داده می شد. با دمیدن از انتهای دیگر لوله، فرد دمنده می توانست توده مذاب را به شکل یک ظرف توخالی در اندازه ها و شکل‌های متنوع باد کند. این ظرف را بدون دخالت دست و با تکرار پیاپی دمش و شکل‌دهی می‌شد ساخت و یا می‌شد حباب شیشه را به درون یک قالب فنجان که نقش های تزئینی قبلاً در آن ایجاد شده دمید.
اختراع لوله دمش، شیشه را از معابد و خانه اشراف خارج کرده و به آن استفاده عام داد. جام‌های شیشه ای رومی که با ارابه ها و جنگ گلادیاتورها تزئین شده و واضح است که به عنوان یادگاری و نشان رخدادهایی فروخته شده‌اند، به اندازه کافی فراوان هستند.
روشن نیست که چه کسی اولین بشکه چوبی را ساخت، ولی احتمالاً آن نیز در همین دوره ساخته شده و احتمالاً در منطقه آلپ اروپا، گویا مقدر شده بود که بشکه برای قرن ها، یکی از متداولترین اشکال بسته‌بندی باقی بماند.
با سقوط امپراتوری روم در حدود 450 میلادی، اروپا به شکل دولت شهرهای کوچک تنزل یافت که در بهترین حالت بربریت مطلق بود. بسیاری از هنرها و حرفه‌های قوام یافته، یا فراموش شد و یا راکد ماند. طول مدت 600 سال پس از سقوط رم چنان خالی از هرگونه تغییر قابل توجهی است که مورخان به آن «دوران سیاه» می‌گویند.
پیشرفت‌های ایجاد شده در این دوران از شرق دور و یا ملت های عربی که به تازگی از دین اسلام انگیزه و الهام گرفته بودند، می‌آمد. در چین، تسای‌لون به عنوان کسی که در حدود 105 میلادی، اولین کاغذ واقعی را از مواد داخلی تنه درخت توت ساخت شناخته می‌شود. هنگامی که مسلمانان در حدود 950 میلادی سمرقند را فتح کردند، راز این کار را با خود به اروپا آوردند. مصریان قبل از آن برگ های مشابهی را با بافتن ساقه های خرد شده نی پاپیروس ساخته بودند. آنها با کوبیدن، تحت فشار قرار دادن و خشک کردن این نوارهای بافته شده ماده ورقه ای مفیدی می‌ساختند. قرن ها بعد به اختراع چینی‌ها که از الیاف گیاهی تنیده ساخته شده بود اسم «paper» دادند (که از پاپیروس مصری گرفته شده).
چاپ از طریق بریده های چوب، که جد باستانی روش چاپی فلکسوگرافی است، نیز ریشه در شرق دارد. قدیمی ترین کارهای چاپی موجود نشان‌های بودیستی ژاپنی است که به سال 768 میلادی برمی‌گردد. قدیمی‌ترین کتاب موجود، که در ترکستان پیدا شده و در سال 868 چاپ شده، کتاب «الماس سوترا» است.
اروپا درحدود سال 1100 میلادی بیدار شد. حرفه های مهجور مانده دوباره احیاء شدند، آموزش و هنر زنده شد، تجارت رونق گرفت و تا سال های 1500، دوران بزرگ اکتشاف رو به آغاز نهاده بود. هنر چاپ در این زمان زاده شد.
ساختارهای بنیادی جامعه تغییر چندانی نیافته بود. بیشتر مردم وابسته به زمین بودند، گاهی به عنوان مالکان آزاد و در بیشتر مواقع به عنوان رعایائی که همه زندگی خود و بخشی از هرچه که خود تولید می‌کنند را به قدرت بالاتری مدیون بودند. اکثریت جامعه آن چیزی را می‌خوردند که خود عمل آورده، یافته و یا گرفته بود، در این سطح زندگی نیازمندی مشتری موجودیت نمی یابد.
مغازه و فروشگاه، از آن گونه که ما می شناسیم و در آن می‌توان کالایی خرید وجود نداشت. اگرچه پول به عنوان وسیله مبادله وجود داشت، ولی اکثریت جامعه هرگز پولی به چشم خود نمی دیدند. تولید صرفاً مشغله ای سفارشی بود و آنچه تاکنون بسته بندی خوانده ایم، بطور شخصی ساخته می شد. مثل بیشتر کالاهای دیگر. بسته‌بندی، اگر هم در مواردی وجود داشت، خود وسیله ای گرانبها بود و به ندرت مثل بسته بندی‌های امروزه می شد آن را دور ریخت.
از آنجایی که خرده فروشی وجود نداشت، ایده های بازاریابی، تبلیغ، ساختارهای قیمتی و توزیع اموری نامربوط بودند. جمعیت آنقدر زیاد نبود که تولید انبوه را، حتی در محدودترین معنی خود امکان‌پذیر سازد. (سورکا، ش 38، 1380، صفحه 12)
2-2- انقلاب صنعتی
دایره‌المعارف بریتانیکا[1]، انقلاب صنعتی را چنین تعریف می‌کند، «تغییری که یک ملت با حرفه های مرتبط با زراعت و بازارهای محلی را به یک جامعه صنعتی با ارتباطات جهانی تبدیل کرد». این نوع جدید جامعه از ماشین آلات استفاده‌های متنوعی کرده و برای مصرف عمومی و در مقیاس بزرگ کالا تولید می‌کند.
انقلاب صنعتی در حدود سال 1700، در انگلستان آغاز شد و به سرعت در اروپا و آمریکای شمالی گسترش یافت. برخی از ویژگی‌ها و پی‌آمدهای این انقلاب عبارت بودند از:
n کارگران کشاورزی روستایی به شهرها مهاجرت کرده و در کارخانه‌ها به کار گماشته شدند.
n کالاهای تولید انبوه ارزان در دسترس بخش اعظم مردم قرار گرفت و طبقه مصرف‌کننده پدید آمد.
n کارگران کارخانه به غذا و وسایلی نیاز داشتند که پیش از آن عمدتاً در خانه تولید می‌شدند.
n مغازه‌ها و فروشگاه‌های جدید بسیاری برای فروش کالا به طبقه کارگر در حال تکامل ایجاد شدند.
n بنا به ضرورت، برخی از صنایع در مناطق غیرکشاورزی شکل گرفتند که ناگزیر مواد غذایی باید به این مناطق حمل می‌شد.
نتیجه این تغییرات این بود که، برای حمل وسایل مصرفی جدید و غذای فراوان مورد نیاز شهرها، تقاضا برای بشکه، جعبه، ظرف، سبد و کیسه افزایش یافت، صنعت بسته‌بندی نوپای آن زمان مجبور بود برای همگامی با تقاضای روبرو شده خود را مکانیزه کند.
همان طور که جمعیت بیشتری دور از محل های تولید غذا استقرار می‌یافتند، تدبیر روش هایی برای حفظ موادغذایی فراتر از عمر طبیعی بیولوژیکی انسان، ضرورت بیشتری می‌یافت.
بسته‌بندی، درابتدا، تنها برای ظرف کردن و حفاظت از مواد به کار می‌رفت تا پیش از آن زمان که شهرها، متأثر از انقلاب صنعتی، رو به رشد نهادند، بسته بندی جداگانه کالا از اهمیت چندانی برخوردار نبود. کارگران صنعتی جدید نیازمند این بودند که از طرف یک سیستم کشاورزی جداگانه تغذیه شده و از نتیجه مهارت تولیدی دیگران نیازهای غیرخوراکی خود را برآورده سازند.
ساکنین شهرها امکانات ذخیره‌سازی موجود در یک مزرعه را در اختیار نداشتند درنتیجه مقدار کالای خریداری شده در هر نوبت کمتر شده و تعداد دفعات مراجعه به فروشگاه افزایش یافت. این بهترین فرصت بود تا بسته‌بندی‌های جداگانه به مقداری که مردم بیشتر مایل به خرید آنها بودند، ایجاد گردد. درعمل، سال‌ها طول کشید تا این امر جامعه عمل بپوشد و حتی امروزه نیز عمل تبدیل بطور کامل انجام نمی‌شود.
-5- رنگ در بسته‌بندی
رنگ در بسته‌بندی یک محصول می تواند نقش مهمی را ایفا کند. در ابتدای یک محصول جدید می‌توان از رنگ بعنوان قسمتی از هویت یک محصول استفاده کرد. پس از گذشت زمان رنگ بصورت روتین و تکرارپذیر در تولید ملزومات بسته‌بندی آن محصول استفاده می‌شود. رنگ بدین وسیله توسط مصرف کننده شناخته شده، بصورتیکه بلافاصله با دیدن رنگ بسته بندی محصول، محصول را بخاطر می آورد. یکی از مثال های بارز استفاده رنگ جهت شناساندن و متمایز کردن یک مارک یا یک محصول از محصولات دیگر مشابه آن محصول در بازار است (استفاده از رنگ قرمز توسط شرکت نوشابه سازی coca cola) این شرکت حتی شرکت pepsi را مجبور به استفاده از رنگ آبی نمود تا تفاوت را بین محصول خود و محصول کوکاکولا ایجاد نماید و مصرف کننده را با دیدن رنگ قرمز لیبل بطری خود به یاد طعم کوکاکولا بیاندازد.
از رنگ می‌توان در یک سری محصول، برای مثال یک ست (سری) حاوی انواع شامپوهای یک شرکت با خواص مختلف، انواع نرم کننده موی سر آن شرکت و. . . جهت جلوه دادن به اهمیت یک نوع محصول نسبت به نوع دیگر و یا مرتبط کردن یک نوع محصول خاص با رنگ بسته بندی آن جهت تشخیص آن محصول در سری حاوی آن محصولات توسط مصرف کننده استفاده نمود. (جین پال فی ور، ش 68، 1384، ص 7)
رنگ اولین چیزی است که یک بیننده از یک بسته بندی درک می‌کند. رنگ، قبل از شکل و گرافیک یا متن نوشته آخرین ویژگی‌های محصول هستند. که شناسایی می‌شوند. بدین طریق، رنگ یکی از مهمترین عوامل انگیزشی در تصمیم گیری خرید است. رنگ برانگیزاننده نوعی واکنش حسی در بیننده است. رنگ با حالات، احساسات، مکان‌ها و اشیاء مرتبط است. گواه این که رنگ را با احساسات و عواطف مرتبط می دانیم استفاده از آن برای توصیف حالات احساسی خاص است. ما می گوییم فلانی از خجالت سرخ شد یا از عصبانیت کبود شد و یا این که رو سفید است. این‌ها نشاندهنده بیان احساسات و حالات با استفاده از رنگ‌ها است.
رنگ ها دارای وزن، اندازه و حرکت هستند. عموماً، نوارهایی به رنگ روشن از نوارهای هم اندازه تیره رنگ بزرگتر به نظر می رسند. یک دایره زردرنگ به نظر می رسد که دارای حرکت است و یا به سمت خارج دارای تابش و درخشش است، در حالی که یک دایره آبی رنگ حرکت به سمت داخل را به ذهن القا می‌کند.
برای بررسی و شناسایی اختلافات حسی از دیدن یک کالای خاص تنها برحسب تفاوت رنگی آن، از گروه‌های مختلف جامعه درخواست شد تا به سئوالاتی در مورد یک نوع شیرینی خاص پاسخ دهند. شیرینی‌ها همگی یکسان بودند، تنها تفاوت موجود بین آنها رنگ بسته‌بندی آنها بود. نتایج این بررسی نشان داد رنگ بسته‌بندی تأثیر قابل توجهی در احساس، از طعم و چاشنی‌های یک خوراکی دارد.
|
| رنگ زمینه بسته بندی | |
| سایه قرمز | سایه زرد | |
| چاشنی بسیار زیاد چاشنی کمی زیاد چاشنی مناسب چاشنی کمی کمتر از کافی چاشنی بسیار کم نامطمئن | 13% 11% 66% 5% 3% 2% | 2% 7% 50% 23% 18% 0% |
(ماهنامه بسته‌بندی- شماره 63)
هرچند گاهی رنگ‌هایی مد می‌شوند و رنگ‌های دیگری از مد خارج می‌شوند، ولی رنگ‌های خاصی هستند که همواره به نظر می رسد بر بازار تسلط دارند. بررسی کالاهای یک سوپرمارکت تسلط رنگ قرمز، قهوه‌ای و آبی و تقریباً نبود کامل ارغوانی را نشان می‌دهد.