پیرامون خطبه همام،صفات متقین
از خطبه های امیرالمومنین علی (ع) است که یکی از از اصحاب بنام همام که مرد عابدی بودبه آن حضرت (ع) رسید ، و پرسید: یا امیرالمومنین (ع) اوصاف متقین (پرهیزکاران) را برای من بیان فرما. مانند آنکه آنانرا ببینم. امیرالمومنین(ع) در پاسخ تامل و درنگ فرمود (زیرا مصلحت در تاخیر جواب بود) و سپس آنرا بطور اجمال بیان فرمود:
1- ای همام تو خود از خدا بترس و نیکوکار باش که (خداوند در قرآن سوره 16 آیه 128 می فرماید) خدا با پرهیزکاران است. (بر تو لازم است که تقوا و ترس از خدا را شعار خویش قرار دهی و کار نیکو انجام دهی، و بیشتر از این بر تو لازم نیست.)
2- خداوند سبحان هنگام آفرینش خلق از طاعت و بندگیشان بی‌نیاز و از معصیت و نافرمانی آنها ایمن بود، زیرا معصیت گناهکاران او را زیان ندارد، و طاعت فرمانبرداران سودی به او نمی رساند. (بلکه از طاعت و نهی از معصیت سود بردن بندگان است.) پس روزی و وسائل آسایششان را بین آنها قسمت نموده، و هر کسی را در دنیا (با حکمت و مصلحت) در مرتبه‌ای (که سزاوار او دانست از قبیل فقر و غنا، خوشی و بدی و..) قرار داد.
3- پرهیزکاران در دنیا دارای فضیلتهایی هستند (از دیدگان برترند، زیرا) گفتارشان از روی راستی است (برای رضای خدا سخن می گویند) پوشا کشان میان رو(افراط و تفریط در زندگیشان نیست) و رفتارشان (بین مردم) به فروتنی است. زیرا در قرآن سوره 17 آیه 37 می فرماید : از روی تکبر بر زمین راه مرو که تو هرگز نمی‌توانی (به پاهایت) زمین را بشکافی ، و هرگز از جهت درازای (گردن کشی) به کوهها نمیرسی.
4- از آنچه که خداوند بر ایشان روا نداشته چشم پوشیده‌اند (حرامی مرتکب نمی شوند) و بعلمی که آنانرا سود رساند گوش فرا داشته‌اند (از سخنان بیهوده که موجب خشم خدا و رسول (ص) می شود دوری می نمایند، چناچنه در قرآن سوره 25 آیه 72 می فرماید: بندگان برگزیده حق کسانی هستند که در مجالس لهو و لعب و جاهائیکه سخنان باطل نادرست گفته و یا کارهای زشت بجا می‌آورند حاضر نمی‌شوند).
دشنام دادن و سخن زشت دور و گفتارش هموار است، و کار نکوهیده از او دیده نشده و کار پسندیده‌اش هویدا است.
18- در سختیها با وقار و بردبار ، و در نگرانیها شکیبا و در خوشی و آسایش سپاسگزار است، کسی را که دشمن دارد بر او ستم ننماید، و آنرا که دوست دارد درباره او گناه نکند (دوستی و دشمنی او را از تکلیف شرعی باز ندارد، چنانچه رویه مردم هواپرست است) بحق اقرار می‌کند پیش از آنکه بر او گواه آرند (زیرا گواه در برابر انکار است و انکار حق دروغگویی است و آن منافی با تقوی می‌باشد.) آنچه به او بسپارند تباه نمی‌سازد ، و آنچه به یادش آورند فراموش نمی‌کند ، و کسیرا به لقبهای زشت (کافر، ناسق، منافق و ...) نمی‌خواند ، و به همسایه زیان نمی‌رساند، و به پیشامدهای ناگوار که برای مردم رخ می‌دهد شادی نمی‌نماید.
19- در راه باطل و نادرست قدم ننهاده و از جاده حق بیرون نمیرد ، اگر خاموش نشست خاموشیش او را اندوهگین نمیگرداند و اگر بخندد آواز خنده‌اش بلند نمی‌شود، و چون بر او ستم کنند شکیبایی پیش گیرند تا خدا انتقام او را کشد ، نفسش از دست او رنج کشیده و گرفتار است (زیرا برخلاف هوی و خواهش او رفتار می‌نماید) و مردم از او در آسایش هستند (آزار به مردم بر اثر پیروی از خواهش نفس است) در کار آخرت خود را به رنج اندازد، و مردم را از (کار) خویش به آسایش رساند.
20- دوری او از اشخاص بجهت بی رغبتی و دوری نمودن است (از دنیاپرستان) و دوری او از روی خودخواهی و بزرگی نبوده، و نزدیکیش از راه فکر و فریب (چنانچه روش مردم دورو است) نمیباشد. ناقل این خطبه گفت: چون سخن به اینجا رسید همام بیهوش شد و در همان بیهوشی از دنیا رفت. سپس امیرالمومنین(ع) فرمود:
21- آگاه باشید، سوگند بخدا که از (چنین پیش آمدی بر) او میترسیدم، پس از آن فرمود: اندرزهای درست به اهلش چنین (تأثیر) می‌کند، یکی از حاضرین (عبدالله بن لوا، که از خوارج بود) گفت: یا امیرالمومنین (ع) تو چه حال داری؟