پرسشنامه زمینه‌یابی سلامت ویر و شربورن –۳۶SF- (فرم کوتاه)
هدف: ارزیابی سلامت جسمانی و روانی از ۸ قلمرو عملکرد جسمی، عملکرد اجتماعی، ایفای نقش جسمی، ایفای نقش هیجانی، سلامت روانی، سرزندگی، درد بدنی و سلامت عمومی
معرفی پرسشنامه
مولفه های پرسشنامه
نمره گذاری پرسشنامه
روایی و پایایی
منبع
سلامت روانی مبحث مهمی در آسیب‌شناسی روانشناختی میباشد که اهمیت آن در بین گروه‌های آسیب‌پذیر دو چندان است. هدف از پژوهش حاضر مقایسه اثربخشی درمان شناختی - رفتاری و ذهن آگاهی در سلامت روانی مصرف‌کنندگان کراک است. روش پژوهش فعلی آزمایشی و طرح آن از نوع پیش آزمون - پس آزمون گسترش یافته بود. برای این هدف 51 نفر بهصورت تصادفی انتخاب شدند و سپس در سه گروه 17 نفری (گروه درمان ذهن آگاهی، گروه درمان شناختی رفتاری و گروه کنترل) بهصورت تصادفی جایگزین شدند. ابزار به‌کار رفته در این پژوهش، آزمون تجدیدنظر شده علائم روانی بود. داده‌ها با استفاده از تحلیل واریانس با اندازه‌های مکرر و آزمون تعقیبی توکی تحلیل شد. نتایج حاصل از تحلیل آماری نشان داد که بین مصرف‌کنندگان کراک درگروه‌های آزمایش و گروه کنترل از لحاظ سلامت روانی، اضطراب و افسردگی تفاوت معنی‌داری وجود دارد. همچنین نتایج آزمون تعقیبی توکی نشان داد که دو روش درمانی شناختی - رفتاری و ذهن آگاهی از نظر تأثیر بر سلامت روانی، اضطراب و افسردگی تفاوت معنی‌داری ندارند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که درمان شناختی - رفتاری و روش ذهن آگاهی در کاهش سلامت روان، افسردگی و اضطراب مصرف‌کنندگان کراک مؤثر است.
فهرست مطالب
چکیده
مقدمه
روش
آزمون تجدیدنظر شده علائم روانی
یافته‌ها
فهرست منابع
نتیجه‌گیری
جدول شماره 1: میانگین و انحراف معیار نمره‌های سلامت روانی گروه‌های آزمایش و کنترل در مراحل پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری
جدول شماره 2: نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر برای بررسی اثر گروه و تکرار آزمون در متغیر سلامت روانی مصرف‌کنندگان کراک پس از ترک در گروه‌های آزمایش و کنترل
جـدول شماره 3 : نتایج آزمون تعقیبی توکی بین نمرات میانگین سلامت روانی گروه‌های آزمایش و کنترل
جدول شماره 4 : نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر برای بررسی اثر گروه و تکرار آزمون در متغیر افسردگی مصرف‌کنندگان کراک پس از ترک در گروه‌های آزمایش و کنترل
جـدول شماره 5: نتایج آزمون تعقیبی توکی بین نمرات میانگین افسردگی گروه‌های آزمایش و کنترل
جدول شماره 6: نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر برای بررسی اثر گروه و تکرار آزمون در متغیر اضطراب مصرف‌کنندگان کراک پس از ترک گروه‌های آزمایش و کنترل
جـدول شماره 7 : نتایج آزمون تعقیبی توکی بین نمرات میانگین اضطراب گروه‌های آزمایش و کنترل
هوش معنوی و سلامت روانی
شرح مختصر:
اهمیت معنویت و رشد معنوی در انسان، در چند دهه گذشته به صورتی روز افزون توجه روان شناسان و متخصصان بهداشت روانی را به خود جلب کرده است. پیشرفت علم روان شناسی از یک سو و ماهیت پویا و پیچیده جوامع نوین از سوی دیگر، باعث شده است نیازهای معنوی بشر در برابر خواسته ها و نیازهای مادی قد علم کنند و اهمیت بیشتری بیابند. چنین به نظر می رسد که مردم جهان، امروزه بیش از پیش به معنویت و مسائل معنوی گرایش دارند و روان شناسان و روان پزشکان نیز به طور روز افزون در می یابند که استفاده از روش های سنتی و ساده، برای درمان اختلالات روانی کافی نیست (شهیدی و شیر افکن، 1383).
در طول چند دهه گذشته، نظریه های هوش چندگانه، فهم ما را از هوش در بین شناخت سنتی وسیع تر ساخته است، خصوصاً توانایی های منطقی و زبانی با تست هوش شناختی، هوش هیجانی[1] ، خلاق، عملی، اجتماعی، وجودی و معنوی را در بر گرفته است (بار[2] در 2000، گاردنر[3] 1983 و 2000، امونز[4] 1999 هالاما و استرانیز[5] 2004، کلمن[6]2001، میلر و سولاوی[7] 1993، استرنبرگ[8] 1997). همراه با هر شکل هوش، یک مدل نظری وابزار سنجش توسعه یافته و برای سنجش مناسب ساختار هوش جدید روا شده است .
به موازات توسعه ساختار هوش هیجانی، هوش معنوی[9] (SI) شامل مجموعه ای از توانایی هایی است که از منابع معنوی نشات می گیرد،ساختارهای معنویت و هوش را وارد ساختار جدیدی می کند. هوش معنوی مستلزم توانایی هایی است که موارد معنوی را برای پیش بینی عملکرد، تطابق و ایجاد محصولات و دستاوردهای ارزشمند بکار می گیرد (امونز،1999). می توان گفت، هوش معنوی مجموعه ای از توانایی هایی است که افراد برای بکار بردن، شکل دادن و دربرگرفتن منابع معنوی به ارزش ها و کیفیت ها به روشی که به عملکرد خوب روزانه و بهزیستی روانی دست یابند، بکارمی برند که شامل پنج حوزه: هوشیاری، لطف حق، معنا، برتری و حقیقت است (امرم و دریر[10]، 2007).
با توجه به این تعریف، می توان نتیجه گرفت که هوش معنوی موجب افزایش کیفیت عملکرد و بهزیستی روانی افراد می شود و در پژوهشها نشان داده شده است، هوش معنوی با سلامت افراد رابطه مثبت دارد. بنابراین، پژوهش حاضر تلاشی برای پاسخ به این سوالات است که آیا می توان ابزاری دقیق و استاندارد تهیه کرد که بتواند این مولفه (هوش معنوی) را اندازه بگیرد؟ آیا این ابزار در کشور عزیزمان ایران کاربرد عملی دارد؟ آیا این ابزار معتبر است؟ آیا این تست دارای روائی است؟ آیا می توان چنین ابزاری را نرم کرد؟ آیا می توان از این تست در پژوهش های آتی استفاده لازم را بعمل آورد؟ با توجه به موارد مطرح شده پژوهش حاضر در پی آن است که پرسشنامه هوش معنوی را که 83 گویه دارد و توسط یوزی امرم و کریستوفر دریر در 2007 ساخته شده است، ترجمه و سپس در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی شهرستان زنجان هنجاریابی کند.
فهرست مطالب
فصل اول: مقدمه پژوهش
مقدمه
بیان مساله
اهمیت و ضرورت پژوهش
اهداف پژوهش
سؤالات پژوهشی
تعریف مفاهیم و اصطلاحات
فصل دوم: بررسی پیشینه پژوهش
مقدمه
هوش و مفهوم هوش های چند گانه
هوش هیجانی
هوش معنوی به عنوان هوشی متمایز از هوش عمومی
مفهوم سازی هوش معنوی
هوش معنوی در ارتباط با آگاهی متعالی
نقش آگاهی فردی[1] در ابراز هوش معنوی
آگاهی از یک وجود الهی[1] و رابطه آن با هوش معنوی
هوش معنوی و رابطه آن با مسائل وجودی
هوش معنوی و تصویر بزرگتر[1]
نقش زیست شناسی در کنش هوش معنوی
اندازه گیری هوش معنوی
هوش معنوی و تفاوت های فردی
الگوهای معمول در تجربه و بیان هوش معنوی
رابطه میان هوش معنوی و سلامت
خطرات بالقوه جستجوی هوش معنوی
جمع بندی
فصل سوم: روش پژوهش
مقدمه
جامعه آماری وگروه نمونه مورد پژوهش
ابزار پژوهش
اعتبار ابزار پژوهش
روایی ابزار پژوهش
روش گردآوری داده ها
روش تجزیه و تحلیل داده ها
فصل چهارم: یافته های پژوهش
مقدمه
اعتبار یابی ابزار پژوهش
روایی ابزار پژوهش
روایی سازه
روایی همگرا
مشخصه آماری نمره های آزمون اضطراب بارداری
نرم یابی مقیاس اضطراب بارداری
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
خلاصه
محدودیت های پژوهش
پیشنهادهای پژوهش
پیوست
پیوست الف: پرسشنامه هوش معنوی
پیوست ب: ماتریس عاملی، عامل های چرخش یافته سیاهه هوش معنوی
منابع
شرح مختصر:
در این پژوهش به منظور بررسی تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روان و منبع کنترل. که به شیوه آزمایشی و طرح پیش آزمون- پس آزمون- با گروه کنترل انجام گردید، چنین فرض شد که آموزش مهارتهای زندگی موجب افزایش یا بهبود سلامت روان و درونی‌تر شدن منبع کنترل در نوجوانان می شود. به همین منظور از بین 191 دانش آموز دختر مقطع دبیرستان، 30 دانش‌آموز که بالاترین نمرات را از پیش آزمون (پرسشنامه سلامت عمومی و پرسشنامه منبع کنترل) به دست آوردند، انتخاب شدند و به طور تصادفی به دو گروه آزمایشی و کنترل تقسیم گردیدند که هر گروه شامل 15 دانش آموز بود.
پس از اجرای پیش آزمون در گروه آزمایشی و کنترل، گروه آزمایشی آموزش مهارتهای زندگی را در هشت جلسه دو ساعته دو بار در هفته دریافت نمود. پس از یک ماه، پس آزمون (پرسشنامه سلامت عمومی و پرسشنامه منبع کنترل) در دو گروه آزمایشی و کنترل اجرا گردید.
پس از نمره‌گذاری، تفاوت میانگین بین دو گروه در پیش آزمون و پس آزمون با استفاده «از آزمون t دو گروه مستقل» مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که بین میانگین دو گروه در «پرسشنامه سلامت عمومی» تفاوت معناداری وجود دارد. در نتیجه فرضیه پژوهش تأیید گردید. بنابراین، آموزش مهارتهای زندگی می‌تواند سلامت روان را افزایش دهد یا بهبود بخشد. همچنین نتایج نشان می دهد که تفاوت بین میانگین های دو گروه در کلیه مقیاسهای پرسشنامه سلامت عمومی به جز مقیاس C (نارسا کنش وری اجتماعی) کاملاً معنادار است. نکته دیگر اینکه بیشترین میزان کاهش در نمرات مقیاس D (نشانگان افسردگی) پرسشنامه مذکور میباشد. بنابراین می‌توان گفت که آموزش مهارتهای زندگی بیشترین تأثیر را بر کاهش میزان افسردگی آزمودنیها داشته است. اما در مورد میانگین دو گروه در پرسشنامه منبع کنترل، علیرغم کاهش اندک در نمرات تفاوت معناداری وجود ندارد. در کل می‌توان گفت، با توجه به کاهش اندک نمرات، آموزش مهارتهای زندگی تا حدودی بر درونی‌تر شدن منبع کنترل در گروه آزمایشی مؤثر بوده است.
همچنین در این پژوهش، رابطه بین متغیرهای پژوهش با استفاده از «ضریب همبستگی پیرسون» به دست آمد. این نتایج نشانگر آن است که بین سلامت روان و شیوه مقابله‌ای و بین منبع کنترل و شیوه مقابله‌ای ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. اما بین متغیر (سلامت روان و منبع کنترل) ارتباط مثبت و معناداری وجود ندارد. یافته‌های جانبی این پژوهش نشانگر رابطه معنادار بین سطح تحصیلات مادر، اشتغال مادر و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان با سلامت روان و شیوه مقابله‌ای آنان میباشد.
مشاهدات کیفی نیز در طول جلسات دوره آموزشی با نتایج کمی حاصل از داده‌ها مطابقت و هماهنگی دارد. بطوریکه آزمودنی‌هایی که در طول جلسات فعالیت گروهی بیشتری داشتند، انگیزه و تمایل بیشتری جهت شرکت در این دوره آموزشی داشتند، نظم گروهی بیشتری را رعایت می‌نمودند. در انجام تمرینات و فعالیتهای عملی علاقمندی و انگیزة بیشتری نشان می دادند، توجه و دقت کافی نسبت به مطالب و محتویات آموزشی داشتند و خواهان تداوم این دوره آموزشی در طول سال تحصیلی بودند، در میزان نمرات سلامت عمومی و منبع کنترل آنان کاهش بیشتری ایجاد شده است. در واقع می‌توان گفت که آموزش مهارتهای زندگی در مورد این آزمودنیها منجر به افزایش سلامت روان و درونی‌تر شدن منبع کنترل آنان شده است. بدین ترتیب مشاهدات کیفی دال بر تأثیر مثبت آموزش مهارتهای زندگی میباشد.
فهرست مطالب
خلاصه
مقدمه
متغیر مستقل
متغیرهای وابسته
متغیرهای کنترل
متغیرهای مداخله‌گر (تعدیل کننده)
تعریف علمی و عملیاتی مهارتهای زندگی
تعریف علمی و عملیاتی سلامت روان
تعریف علمی و عملیاتی منبع کنترل
پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ (GHQ)
پرسشنامه منبع کنترل لونسون
روشهای آماری پژوهش
تجزیه و تحلیل علمی
بحث و نتیجه‌گیری
فهرست منابع
افزایش سلامت جسمانی و روانی دانش آموزان
قسمتهایی ا زمتن:
ـ مقدمه :
یکی از برنامه های راهنمایی و مشاوره در مدرسه، هدایت تحصیلی است. هدایت تحصیلی یک جریان منظم است، که هدف خاصی را دنبال می کند و ابتدا و انتهای مشخصی ندارد. از طریق هدایت تحصیلی به فرد کمک می شود تا خود را بشناسد، با خصوصیات رشته های مختلف و نیازهای جامعه آشنا گردد، رشته مناسبی را انتخاب کند و بطور موفقیت آمیزی در آن رشته تحصیل کند. هدایت تحصیلی از دوره ابتدایی می تواند پی ریزی گردد، در دوره راهنمایی و دبیرستان استعدادهای دانش آموز کشف و رشته های مختلف تحصیلی شناخته شود تا در نهایت دانش آموز، رشته متناسب با علاقه و استعداد خود را انتخاب کند. راهنمایی شغلی هم هر چند از دوره ابتدایی پی ریزی می گردد، اما رسماً در پی هدایت تحصیلی ادامه پیدا می کند.
...
ـ نتیجه گیری و تفسیر یافته ها :
با تحلیل همبستگی داده ها، تمام فرضیه ها مورد تأیید قرار می گرفت، یعنی پیشرفت تحصیلی به عنوان متغیر وابسته با نمرات دوره راهنمایی، نمرات سال اول دبیرستان، امتیاز نمرات، امتیاز مشاوره ای، تعداد اولویت، ردیف اولویت انتخابی، معدل رشته رابطه مثبت و معنی دار دارد. اما در تحلیل رگرسیون چند متغیره رابطه چند متغیر با پیشرفت تحصیلی معنی دارد نشد. این متغیرها عبارتند از: امتیاز نمرات، معدل نمرات راهنمایی، و رشته تحصیلی. قوی ترین متغیر مستقل در پیش بینی و تبیین پیشرفت تحصیلی، معدل رشته است و ضعیف ترین متغیر، جنسیت می باشد. تحلیل واریانس هم نشان داد که بین دانش آموزان رشته های مختلف از لحاظ پیشرفت تحصیلی تفاوت وجود دارد. در این بین دانش آموزان ریاضی و فیزیک از دانش آموزان سه رشته کار و دانش، فنی و حرفه ای و علوم انسانی برتر هستند. اما بین رشته های علوم انسانی، علوم تجربی، و فنی و حرفه ای اختلاف معنی داری وجود ندارد. ...
تعیین میزان سلامت روان در بین پرستاران شاغل در بیمارستان های تهران
مقدمه :
بیماری های روانی از بدو پیدایش بشر وجود داشته و هیچ فردی در مقابل آن مصونیت ندارد و این خطری است که بشر را مرتباً تهدید می کند . خوشبختانه نهضت بهداشت روانی در نیم قرن اخیر افکار غلط و خرافات را در مورد بیماری های روانی کنار گذاشته و نشان داده اگر بیماری روانی را مانند سایر بیماریها زود تشخیص داده و درمان کنیم به همان نسبت از مزمن شدن و عوارض آن کاسته خواهد شد . بهداشت و ایجاد محیط سالم برای برقراری روابط صحیح انسانی است ( میلانی فر ، 1378 )
از سلامت روانی تعاریف زیادی به عمل آمده که هر کدام با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی هر جامعه ای با دیگری متفاوت است با این وجود روانشناسان و روانپزشکان فردی را از نظر روانی سالم می دانند که تعادلی بین رفتارها و کنترل او در مواجهه با مشکلات اجتماعی وجود داشته باشد . کارشناسان سازمان بهداشت جهانی سلامت فکر و روان را اینطور تعریف می کنند :
« سلامت فکر عبارت است از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران ، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضاد ها و تمایلات شخصی به طور منطقی ، عادلانه و مناسب».
بیان مسئله :
سلامت روانی به نحوه تفکر، احساس و عمل اشخاص بستگی دارد. به طور کلی افرادی که از سلامت روانی برخوردار هستند، نسبت به زندگی نگرش مثبت دارند. آماده برخورد با مشکلات زندگی هستند. در مورد خود و دیگران احساس خوبی دارند. در محیط کار و روابطشان مسئولیت پذیر می باشند. زیرا وقتی از سلامت روانی برخوردار باشیم انتظار بهترین چیزها را در زندگی داریم و آماده برخورد با هر حادثه ای هستیم. ما با آموختن ویژگی های سلامـت روانی بهتر می توانیم به روح و روان متعادل و شاد دست یابیم. سلامت روانی در بسیاری از موارد مانند سلامت جسمی است و باید به آن توجه کافی داشت. سلامت روانی برای خوشبختی انسان ضروری اند. رسیدن به سلامت روانی به هیچ وجه تصادفی نیست، نیل به این هدف با صرف زمان و زحمت محقق می شود. همچنین نباید فراموش کرد که اعتماد به نفس، کلید سلامت روانی است. ( رحیمی نیا ، 1384 )
برای سلامت روان نیز فاکتورهایی وجود دارد که نداشتن این فاکتورها سلامت فرد را به خطر می اندزد . در جامعه بعضی از مشاغل هستند که فرد باید دارای یک سری توانایی و شرایط خاص باشد که بتواند مسئولیت خود را به نحوه شایسته انجام دهد . پرستاری جز مشاغلی است که نیاز به تقابل فراوانی بین خود و بیماران دارد. آنان باید بیماران را در بهترین شرایط روانی و جسمانی قرار دهند بنابراین برای این امور باید بتوانند شرایط قابل قبولی را در خود حفظ کنند که این امر نیار به اعتماد به نفس و یک سری عواملی است که بعداً به آنها اشاره خواهیم کرد . ( نقش تبریزی ، 1384 )
در کشور ما، پرستاران درصد قابل توجه ای از شاغلین سیستم بهداشت و درمان را تشکیل می دهند که جزء مشاغل سخت و دارای نوبت کاری است . انجمن ملی ایمنی حرفه ای آمریکا، پرستـاری را در رأس 40 حرفه با شیوع بالای بیماری های مربوط به استرس معرفـی کرده و عقیـده بر این است که احتمالاً حرفه پرستاری در رأس مشاغل پر استرس، در میان مشاغل بهداشتی قرار دارد. کـول معتقـد اسـت کـه 93 درصـد پرستـاران مرتبـاً تحت تأثیر عوامـل استرس زای محیط کار قرار مـی گیرند که این مورد مـی تواند سلامت جسمی و روانی آنان را تحت تأثیر قرار دهد . ( همان منبع )
سـلامت شاغلـین به عنوان مهمترین عامل تأثیر گذار بر تولید، در اثر استرس شغلی در معرض خطر قرار می گیرد .احتمال ابتلا به اختلالات روانی خصوصا افسردگی در طول زندگی برای زنان تقریبا 20% و برای مردان 10% است یعنی شیوع این اختلالات در زنان دو برابر مردان است . از انجائی که بخش بزرگی از پرستاران را زنان تشکیل می دهند، بنابراین می توان چنین انتظار داشت که این قبیل مشکلات در بین پرستاران زن از شیوع بالایی برخوردار باشد.( ناصری ، 1384 )
پرستاران تنها نقش مراقبت را ایفا نمی کنند بلکه اداره کنندگان وضعیت مراقبتی بیماران نیز می باشند آنان نقش مشاور و راهنمای افراد در موضوعات بهداشتی را ایفا می کنند و یکی ار اعضا گروه بهداشتی هستند که دانش و مهارتهای حرفه ای لازم را کسب کرده و در انجام وظایف بنیادی خود که همانا اعتلای سلامتی جامعه، پیشگیری از بیماریها، تامین وحفظ سلامتی کلیه افراد خانواده ها وجامعه است فعالیت میکنند . (اسفندیاری 1381).
در حرفه پرستاری، عوامل استرس زای شغلی متعددی وجود دارند که از جمله این عوامل می توان به کار در نظام نوبت کاری، بارکاری، تعارض با همکـاران، تماس مکرر با رنج و مرگ بیماران، کمبود منابع حمایتی و کمبود وقت برای رسیدگی به مشکلات و نیازهای روحی و عاطفی بیماران و مسئولیت های حرفه ای اشاره کرد به علاوه، سطوح استرس و عوامل استرس زا در پرستاران بخش های مختلف، متفـاوت است که علت این تفاوت، در شرایـط کـاری و تکـالیف محـوله به پرستـاران می باشد ( همان منبع )
در پژوهشی نشان داده شد که پرستاران مورد بررسی در مراقبت های ویژه دارای سطوح بالاتری از حالت اضطراب در مقایسه با سایر بخش های پرستاری بوده به طوریکه 6/75% آنان دارای استرس شغلی در حد کم و متوسط بودند (پیامی بوساری1374) .
با توجه به اهمیت سلامت روان پرستاران که حلقه ای از سیستم ارائه خدمات بهداشتی هستند و ضعف پیشینه مطالعاتی در زمینه بررسی وضعیت سلامت روان پرستاران شاغل در سیستم نوبت کاری ما را بر آن داشت تا با انجام چنین پژوهشی ، اطلاعات کاربردی را در اختیار دست اندرکاران نظام سلامت قرار دهیم تا با استفاده از نتایج آن ضمن بالا بردن کارایی ، از دلزدگی ، فرسودگی و افت عملکرد شغلی در پرستاران جلوگیری بعمل آورند. ( همان منبع )
اهداف تحقیق:
هدف اصلی:
- تعیین میزان سلامت روان در بین پرستاران شاغل در بیمارستانهای تهران است
هدف فرعی :
- تعیین میزان سلامت روان پرستاران زن شاغل در بیمارستانهای شهر تهران
- تعیین میزان سلام روان پرستاران مرد شاغل در بیمارستانهای شهر تهران
سوالات تحقیق :
1 – سلامت روانی پرستاران شاغل در بیمارستانهای تهران چه وضعیتی دارد ؟
2 – آیا بین سلامت روانی پرستاران زنان و مردان شاغل در بیمارستانهای تهران تفاوت وجود دارد ؟
فرضیات تحقیق :
1 – سلامت روانی پرستاران زن شاغل در بیمارستانهای تهران پایین است .
2 – سلامت روانی پرستاران مرد شاغل در بیمارستانهای تهران بالا است .
3 - بین سلامت روانی پرستاران زن و مرد تفاوت معنی داری وجود دارد .
ضرورت و اهمیت پژوهش :
حفظ سلامت روان یکی از اصلی ترین و مهم ترین اهداف هر جامعه به شمار می رود . در تمام مشاغل به این نکته توجه می شود که باید به نحوی مانع تاثیر گذاری فشارهای کاری روی روان کارکنان خود شود . البته سلامت روانی به نحوه تفکر، احساس و عمل اشخاص بستگی دارد. افرادی که از سلامت روانی برخوردار هستند، نسبت به زندگی نگرش مثبت دارند. آماده برخورد با مشکلات زندگی هستند. در مورد خود و دیگران احساس خوبی دارند. در محیط کار و روابطشان مسئولیت پذیر می باشند. زیرا وقتی از سلامت روانی برخوردار باشیم انتظار بهترین چیزها را در زندگی داریم و آماده برخورد با هر حادثه ای هستیم .
از طرفی کار چه برای تولید باشد یا عرصه خدمات ، در اصل موثر بودن آن مورد نظر است . انجام موثر کار در یک گروه ، خواه این گروه واحدی کوچک باشد یا سازمانی بزرگ ، ساده ترین تا پیچیده ترین آن مستلزم وجود شرایطی از جهات گوناگون می باشد . شرایط مناسب انسانی از جمله عوامل اساسی کار موثر است . استعداد و تواناییهای انسان ، دانش و معلوامت انسان تجربه و مهارت انسان ، خلق و خو ، میل و رغبت ، اعتماد و ایمان و روحیه و رویه روانی انسان ، نیاز ها و انگیزه های انسان و بالاخره ادراک انسان از محیط و روابط او با محیط ، همه در کاری که انسان انجام می دهد و عرصه کاربرد نتایج آن دخالت دارد . بدون وجود شرایط انسانی لازم در هر یک از موارد مزبور نه کار بصورت موثر انجام خواهد شد و نه از حاصل کار نتیجه مثبتی عاید خواهد شد . ( منتظری ، 1381 )
نولز در این راستا اظهار می دارد که مردم مسئولیت اخلاقی و وظیفه عمومی دارند که شیوه زندگی سالمی داشته باشند تا باری بر دوش جامعه نگذارند . او همچنین معتقد است که افراد می توانند اینگونه فشارها را با تغییراتی چند در رفتار خود کاهش دهند . (میرزایی ، 1384 )
اولین محبث مهم در این راستا این است که هر یک از کارکنان یک بخش باید نسبت به خود، رؤسا، همکاران خود و به طور کلی نسبت به جهان اطراف خود و خصوصاً نسبت به جایگاه خود در سازمان احساس مثبتی داشته باشند. همه کارکنان قادر به ایجاد روابط مطلوب با محیط کار و عوامل موجود در آن هستند ولی فقط باید شرایط مناسب باشد . در صورتی که شرایط کاری مناسب نباشد (عوامل درونی و بیرونی) ممکن است هم به فرد و بازده کاری خود فرد صدمه وارد شود که پزشکان و پرستاران نیز مستثنی از این امر نیستند . ( همان نبع )
دومین موضوع مهم در زمینه سلامت روان و ارتباط آن با کار این است که ما در طول زندگی دائما با اتفاقاتی روبرو هستیم که خواه ناخواه بر زندگی روزمره و از جمله کیفیت کارهای ما اثر می‌گذارند . مشکلات روحی و خانوادگی تاثیر بیشتری روی افراد دارد که کنترل افراد را بر هم می زند و به اصطلاح سلامت روان فرد را به خطر می اندازد . کنترل فردی و سلامت از دو راه ممکن است ، اول افرادی که احساس کنترل فردی شان قوی است امکان دارد به میزان بیشتری توانایی حفظ سلامت داشته باشند . دوم ، به هنگام بروز مشکل جدی افراد دارای احساس کنترل فردی قوی ممکن است بهتر با مشکل کنار بیایند . (میرزایی ، 1384 )
همه از پرستاران انتظار دارند که واکنش درست و شایسته ای در جهت واکنش به محرکها از خود نشان دهند . در صورتی که بتوان به این مسئله به طور درست توجه کرد می توان محیط کار را به محیطی به دور از هر گونه استرس و عوامل مخرب تبدیل کرد و راندمان کاری را بالا تر برد .
فهرست مطالب :
فصل اول
مقدمه 1
بیان مسئله 2
اهداف تحقیق 5
سوالات تحقیق 6
فرضیات تحقیق 6
ضرورت و اهمیت موضوع 7
متغیرهای تحقیق 9
تعاریف عملیاتی 11
فصل دوم
مقدمه 12
تعریف سلامت روانی 15
جایگاه سلامت روان 17
ویژگی های سلامت روان 21
11 مولفه کلیدی سلامت روان 23
نگرشها در کار 40
نظریات در مورد سلامت روان 45
دیدگاه مزلو 45
دیدگاه روانی – اجتماعی و زیستی روانی 47
دیدگاه اریک اریکسون 47
دیدگاه کارن هورنای 48
دیدگاه اریک برن 49
دیدگاه هری استاک سالیوان 51
دیدگاه اریک فروم 52
رویکرد روانشناختی 55
دیدگاه کنراد لورنز 55
دیدگاه مک دوگال 55
دیدگاه اسکینر 57
رویکرد روانکاوی 58
دیدگاه فروید 58
دیدگاه یونگ 59
دیدگاه صفات موری 61
دیدگاه انسانگرایانه 63
نظریه هماهنگی جهت بالا برنده انگیزه در کار 66
پژوهشهای انجام شده 68
فصل سوم
جامعه آماری 70
نمونه و روش نمونه گیری 70
ابزار پژوهش 70
ضریب اعتبار پرسشنامه 71
روش جمع آوری داده ها 72
روش تجزیه و تحلیل داده ها 72
فصل چهارم
تحلیل توصیفی 73
تحلیل استنباطی 75
فصل پنجم
خلاصه فصول 79
نتایج 80
محدودیت ها 82
پیشنهادات 82
منابع 83
فهرست جداول
جدول شماره 1 (فراوانی و درصد فراوانی پرستاران) 80
جدول شماره 2 (فراوانی و درصد فراوانی سن پرستاران) 81
جدول شماره 3 (شاخصهای آماری سلامت روان در پرستاران) 82
جدول شماره 4 (فراوانی مشکلات مربوط به وضعیت سلامت روانی پرستاران شاغل در منطقه 7 تهران) 83
جدول شماره 5 (نمرات سلامت روان پرستاران زن و مرد) 84
جدول شماره 6 (تفاوت سلامت روان در میان زنان و مردان) 85
تاثیرات شبکه های اجتماعی بر سلامت روحی و روانی افراد
مقدمه:
در دنیای امروز، شبکه‌های اجتماعی نقش بسیار مهمی در روابط مردم سرتاسر جهان ایفا میکنند . به طوری که به جزیی جدایی‌ناپذیر از زندگی بیشتر مردم تبدیل شده‌اند . این در حالی است که اساس پیدایش این شبکه ها تسهیل و کوتاه نمودن مسیر ارتباطی میان افراد جامعه تلقی می گردد . در ایران نیز این پدیده نه چندان نوظهور روز به روز بر خیل مشتاقان خود می افزاید . شاید در گذشته نه چندان دور افراد شناخت کمی نسبت به ماهیت و چگونگی استفاده از این شبکه ها داشتند ، اما این روزها در زندگی روزمره شاهد آن هستیم که طیف متفاوت مردم راجع به این شبکه ها با هم صحبت و تبادل اطلاعات مینمایند .
طبقات مختلف در جامعه از زن و مرد ، جوان و پیر، باسواد و بی‌سواد ، از آن حرف می‌زنند . عده‌ای بسیار مخالف آنها بوده ، وجودشان را باعث مضرات اجتماعی و فساد اخلاقی برای طبقات جامعه دانسته و مایل به بستن ، تعطیل و فیلتر کردن آنها هستند و در مقابل ، عده‌ای دیگر آنها را مظاهری از تمدن جدید شمرده ، وجود آنها را برای پیوستگی‌های اجتماعی مفید ، بلکه لازم می‌دانند . فراگیر شدن استفاده از این پدیده ، پیامدهای مثبت و منفی بسیاری را بر زندگی ما القاء نموده و در مواردی نیز تبعات گریز ناپذیری را بر ما تحمیل داشته است . تا آنجائیکه بعضا اصطلاحات مرسوم در این شبکه ها بخشی از فرهنگ محاوره افراد جامعه ما را تشکیل میدهند . در این تحقیق کوشیده ایم تا تاثیرات مثبت و منفی استفاده از این شبکه ها را بر روحیات افراد بررسی نموده و نتایج حاصله را به بوته نقدبنهیم .
اهمیت و ضرورت بررسی مطلب:
شبکه‌های اجتماعی فضایی آنلاین هستند که بر ساخت و بازتاب روابط اجتماعی میان افراد تمرکز میکنند ؛ افرادی که در این فضا به تبادل علایق و فعالیت‌هایشان می‌پردازند . شبکه‌های اجتماعی علاوه بر شکل‌دهی جدید به عرصه و فضای تعاملات رودرروی اجتماعی و کنش‌های میان فردی ، نقش مهمی هم در نحوه انجام تعاملات شغلی و تجاری ایفا میکنند . در بحث از آسیب‌شناسی شبکه‌های اجتماعی ، نکته‌ی حائز اهمیت ، ریسک بسیار بالای این گونه شبکه‌ها از لحاظ آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی میباشد .
شبکه‌های مختلف اجتماعی با صدها میلیون کاربر در سالهای اخیر توجه مهاجمان سایبری را نیز بیش از هر هدف دیگری به خود جلب کرده‌اند . کاربران ساعت‌های بسیاری را برای چت کردن با دوستانشان و چک کردن صفحه شخصی در شبکه‌های اجتماعی صرف میکنند . در واقع چک کردن صفحه شخصی ، مطالعه‌ی به روزرسانی‌های دوستان مختلف و نظر دادن روی عکس‌ها و فیلم‌های دیگران ، به عادتی ناخودآگاه تبدیل شده است که در کوتاه مدت تمرکز افراد بر امور جاری زندگی و یا فعالیتهای شغلی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد . در برخی مطالعات که هزینه‌های فیس بوک را بر اقتصاد مورد واکاوی قرار داده اند نیز این هدر رفت سرمایه خود را نمایان‌تر ساخته است .
در عصر ترافیک و انواع آلودگی‌های محیطی و اخلاقی ، وجود این نوع تکنولوژی‌ها به انسان راحت طلب بهانه می‌دهد که دیگر به سمت صله‌رحم در عالم فیزیکی و متن جامعه گام برندارد . روابط مجازی در شبکه‌های اجتماعی ، به تدریج روابط رودرروی افراد را کم‌رنگ کرده و این امر به انزوای اجتماعی و در نهایت عدم جامعه‌پذیری صحیح در روند اجتماعی‌شدن افراد منجر خواهد شد . این محیط می‌تواند با ارائه امکانات جدیدتر رابطه بشر را روز به روز با دنیای خارج کمتر کند و نقش انسانیش را در جامعه کمتر و کمتر نماید . امروزه اعتیاد در استفاده از شبکه‌های اجتماعی اینترنتی به معضلی برای نهاد خانواده در سراسر جهان تبدیل شده است . گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی در میان کاربران اینترنت ، نیازمند بررسی رفتارهای فردی و اجتماعی انسان‌هاست .
بررسی رابطه عزت نفس و سلامت روانی با بهزیستی روانشناختی والدین کودکان عادی و کودکان مرزی 12-7 ساله در شهرستان سراوان
چکیده:
هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه عزت نفس و سلامت روانی با بهزیستی روانشناختی والدین کودکان عادی و والدین آموزش پذیر می باشد. ابزارهای این پژوهش شامل سه نوع پرسشنامه است که شامل: پرسشنامه عزت نفس و پرسشنامه سلامت روانی و پرسشنامه بهزیستی روانشناختی می باشد و پرسشنامه عزت نفس شامل سه مقیاس عملکرد تحصیلی و ارزیابی اجتماعی و ارزیابی ظاهری می باشد و پرسشنامه سلامت روانی 7 ماده آن برای نشانه های جسمانی و 7 ماده دیگر آن علایم اضطراب و 7 ماده دیگر آن اختلال در کنش اجتماعی و 7 ماده دیگر علایم افسردگی را می سنجد.
پرسشنامه بهزیستی روانشناختی که 19 ماده آن برای رضایت از زندگی و 13 ماده آن برای معنویت و 19 ماده آن برای شادی و خوش بینی و 8 ماده آن مربوط به رشد و بالندگی و 8 ماده برای ارتباط مثبت با دیگران و 10 ماده آن برای خود مختاری می باشد. بر اساس نتایج تحقیق مشاهده شد که نمره سلامت روانی در والدین دانش آموزان مرزی بیشتر از دانش آموزان عادی است بدین معنی که والدین کودکان مرزی از سلامت روانی بیشتری برخوردارند و همچنین از لحاظ عزت نفس بین والدین دانش آموزان عادی و مرزی مشاهده نشد و مشحص شد که نمره بهزیستی روانشناختی در بین والدین دانش آموزان عادی بیشتر از والدین دانش آموزان مرزی می باشد بدین معنی بهزیستی روانشناختی بیشتری دارند.
یکی از طبیعی ترین گروههایی که می تواند نیازهای انسان را ارضا کند خانواده است. وظیفه خانواده مراقبت از فرزندان و تربیت آن ها، برقراری ارتباطات سالم اعضا با هم و کمک به، استقلال کودکان است، حتی اگر کودک کم توان ذهنی، نابینا ، یا ناشنوا باشد. کم توان ذهنی یک وضعیت و حالت خاص ذهنی است که در اثر شرایط مختلف قبل از تولد و یا پس از تولد کودک پدید می آید.
تولد و حضور کودکی با کم توانی ذهنی در هر خانواده ای می تواند رویدادی نامطلوب و چالش زا تلقی شود که احتمالا تنیدگی، سرخوردگی، احساس غم و نومیدی را به دنبال خواهد داشت. شواهد متعدد حاکی از آن است که والدین کودکان دارای مشکلات هوشی، به احتمال بیشتری با مشکلات اجتماعی، اقتصادی و هیجانی که غالبا ماهیت محدود کننده، مخرب و فراگیر دارند، مواجه می شوند. در چنین موقعیتی گر چه همه اعضای خانواده و کارکرد آن، آسیب می بیند فرض بر این است که مشکلات مربوط به مراقبت از فرزند مشکل دار، والدین، به ویژه مادر را در معرض خطر ابتلا به مشکلات مربوط به سلامت روانی قرار می دهد بررسیها نشان داده اند که والدین دارای فرزند کم توان ذهنی، در مقایسه باوالدین کودکان عادی، سطح سلامت عمومی پایین تر و اضطراب بیشتر احساس شرم و خجالت بیشتر و سطح بهزیستی روانشناختی پایین تری دارند (میکائیلی ،1388).
در سالهای اخیر در کشور ایران مانند سایر کشور های جهان علاقه بخصوص مهم از طرف مقامات دولتی و هم از جانب مردم به امر بهداشت روانی نشان داده شده است و اثرات آن در بهبود و اوضاع بیمارستانهای روانی و به کاربردن روشهای صحیح در پیشگیری مشاهده می گردد. عدم سازش وجود اختلالات رفتار در جوامع انسانی بسیار مشهور و فراوان است و در هرطبقه و صنفی و در هر گروه و جمعی اشخاص نامتعادل وجود دارند...............
فهرست مطالب:
عنوان صفحه
فصل اول کلیات تحقیق
مقدمه......................................................................................................................................................................... 1
بیان مسئله.................................................................................................................................................................... 4
اهمیت و ضرورت پژوهش.......................................................................................................................................... 9
اهداف پژوهش......................................................................................................................................................... 12
تعاریف مفهومی و عملیاتی واژه ها و متغیرها............................................................................................................. 13
فصل دوم ادبیات و پیشنیه تحقیق
مبانی نظری و یافته های پژوهشی............................................................................................................................... 17
عزت نفس در قرآن مجید......................................................................................................................................... 19
عزت نفس کلی........................................................................................................................................................ 20
عزت نفس اجتماعی.................................................................................................................................................. 21
عزت نفس تحصیلی.................................................................................................................................................. 21
مولفه های عزت نفس............................................................................................................................................... 21
ماهیت عزت نفس..................................................................................................................................................... 22
نظریات مرتبط با عزت نفس...................................................................................................................................... 23
سلامت روان............................................................................................................................................................. 28
تعریف سلامت روانی................................................................................................................................................ 29
تعریف بهداشت روانی در فرهنگهای مختلف............................................................................................................ 31
اصول بهداشت روانی................................................................................................................................................ 33
خصوصیات افراد دارای سلامت روانی...................................................................................................................... 35
عوامل موثر درتامین سلامت روانی............................................................................................................................ 37
نقش خانواده درتامین سلامت روانی.......................................................................................................................... 37
نظریات مرتبط با سلامت روانی................................................................................................................................. 38
بهزیستی روانشناختی................................................................................................................................................. 44
عقب ماندگی ذهنی ................................................................................................................................................. 48
عقب ماندگی ذهنی آموزش پذیر.............................................................................................................................. 49
ویژگیهای کودک استثنایی....................................................................................................................................... 49
نیازهای والدین کودکان استثنایی............................................................................................................................... 50
احساسات والدین کودکان استثنایی........................................................................................................................... 50
پژوهشهای انجام شده در ارتباط با موضوع................................................................................................................. 62
فصل سوم فرایند پژوهش
روش پژوهش .......................................................................................................................................................... 73
جامعه آماری ........................................................................................................................................................... 73
نمونه و روش نمونه گیری......................................................................................................................................... 73
ابزار پژوهش............................................................................................................................................................. 73
پرسشنامه بهزیستی روانشناختی.................................................................................................................................. 74
پرسشنامه عزت نفس................................................................................................................................................. 75
پرسشنامه سلامت روانی............................................................................................................................................ 75
روشهای تجزیه و تحلیل داده ها................................................................................................................................. 79
فصل چهارم یافته های پژوهش
تجزیه و تحلیل داده ها.............................................................................................................................................. 81
بررسی جمعیت شناختی آزمودنیها............................................................................................................................ 81
بررسی حجم نمونه به تفکیک محل سکونت............................................................................................................. 81
بررسی حجم نمونه به تفکیک سن............................................................................................................................. 82
بررسی حجم نمونه به تفکیک میزان تحصیلات......................................................................................................... 83
بررسی حجم نمونه به تفکیک نوع شغل.................................................................................................................... 84
بررسی حجم نمونه به تفکیک میزان درآمد............................................................................................................... 85
بررسی متغیرهای اصلی فرضیات تحقیق..................................................................................................................... 86
فرضیه اول................................................................................................................................................................ 91
فرضیه دوم................................................................................................................................................................ 92
فرضیه سوم............................................................................................................................................................... 93
فرضیه چهارم............................................................................................................................................................ 94
فرضیه پنجم............................................................................................................................................................. 95
فرضیه ششم...............................................................................................................................................................96
فصل پنجم نتیجه گیری
خلاصه یافته های پژوهش....................................................................................................................................... 102
بحث و نتیجه گیری................................................................................................................................................ 103
محدودیت های تحقیق............................................................................................................................................ 107
پیشنهادهای تحقیق................................................................................................................................................. 108
فهرست منابع و ماخذ............................................................................................................................................. 109
ضمائم................................................................................................................................................................... 112
خواه ناخواه کار نقش عمده‌ای را در زندگی انسان بازی می‌کند. در طول زندگی بیشتر از هر فعالیت دیگری وقت انسان را به خود صرف می‌کند، یک پایه اقتصادی برای تأمین نیازها، گذران زندگی و کیفیت زندگی افراد را فراهم می‌کند؛ به انسهانها معنا و مفهوم می‌بخشد و افراد خود را بر اساس شغلها و باحرفه‌هایشان معرفی میکنند. لذا منطقی به نظر می‌رسد. که هر فعالیتی با چنین اهمیت عمده‌ای موضوع مطالعات گسترده دانشمندان علوم اجتماعی و مدیریت قرار گیرد. بیشتر اشخاص می‌توانند فی‌البداهه احساسات مثبت و منفی خود را نسبت به شغلشان، برداشتها و باورهای متفاوت در مورد آن و یا سختی و مشکلات رفتاری مرتبط با آن را بیان کنند، این نگرشها و برداشتها، عمدتاً در اصطلاح رضایت شغلی خلاصه شده‌اند. سلامت عمومی و رضایت شغلی دو عامل بسیار مهم در هر سازمانی است. توجه به سلامت روانی افراد و رضایت شغلی آنها به عنوان یکی از ارکان پیشرفت جوامع انسانی و عامل حفظ پویایی افراد باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
اما اینکه چگونه می‌توان این امر مهم را به مرحله اجرا درآورد و این دو عامل مهم را در حد مطلوب در سازمانها برقرار نمود، کاری بسیار دشوار و وظیفه‌ای است بس خطیر که نیاز به تجربه، امکانات، تدابیر خاص و شاید از همه مهمتر ابزاری علمی و معتبر دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی سلامت عمومی و رضایت شغلی در کارشناسان مرکز بهمن موتور اجرا گردیده است.
جامعه آماری در این پژوهش را کارشناسان مرکز بهمن موتور تشکیل می دهند که جمعاً از ۱۲۱ نفر تشکیل شده اند. این جامعه شامل ۱۰ حوزه کارزی می باشد که عبارتند از : مدیریت، تولید خودرو، توسعه و ساخت،تحقیق و توسعه، کنترل کیفیت، منابع انسانی ، امور پشتیبانی ، طرح و برنامه ، امور مالی و مدیریت فروش.
روش کار به این طریق بوده است که ابتدا لیست اسامی کارشناسان مرکز بهمن موتور را جمع آوری کرده و سپس به نسبت کل نمونه تعداد افراد انتخابی در هر حوزه کاری مشخص گردید از طریق نمونه گیری طبقه ای تصادفی از هر حوزه نمونه گیری شد.
به دلیل وجود برخی محدودیتها، حوزه مدیریت فروش از جمع نمونه حذف گردید و در کل تعداد ۸۵ عدد از پرسشنامه های توزیع شده برگردانده شد.
واژه های کلیدی: سلامت عمومی، رضایت شغلی، افسردگی، کنش اجتماعی، اضطراب
مقدمه ۷
تاریخچه گروه بهمن ۱۱
بخش دوم: جذب نیروی انسانی ۱۳
مراحل جذب کارکنان ۱۳
حوزه‌های مرکز بهمن موتور ۱۴
شرح وظایف حوزه‌های نام برده ۱۶
۲- مدیرت تحقیق و توسعه: پیشرفت و تحقیق با تکنولوژی روز ۱۷
معاونت توسعه و ساخت ۱۷
مدیریت منابع انسانی ۱۸
مدیریت پشتیبانی ۱۸
«گروه بهمن در یک نگاه (با نیم قرن فعالیت)» ۲۰
ادبیات و پیشینه تحقیق ۲۱
بخش اول: سلامت روانی ۲۲
بهداشت روانی از دیدگاه مکاتب مختلف روانشناسی ۲۶
الف) بهداشت روانی از دیدگاه مکتب زیست‌گرایی ۲۶
ب) بهداشت روانی از دیدگاه مکتب روانکاوی ۲۶
پ)بهداشت روانی از دیدگاه مکتب رفتارگرایی ۲۷
ت) بهداشت روانی از دیدگاه مکتب انسان‌گرایی ۲۸
مفهوم انسان سالم از دیدگاه روانشناسان ۲۸
عوامل مؤثر در تأمین سلامت روانی ۳۲
الف) نقش خانواده در سلامت روانی ۳۲
ب) نقش مدرسه در سلامت روانی ۳۴
پ) نقش خود در سلامت روانی ۳۵
اهداف بهداشت روانی ۳۶
ابعاد فعالیتهای بهداشت روانی ۳۶
اصول بهداشت روانی ۳۷
عوامل سازندة مقیاس سلامت عمومی ۳۸
الف) نشانه‌های جسمانی ۳۹
ب) اضطراب ۳۹
پ) کنش اجتماعی ۴۰
ت) افسردگی ۴۲
پژوهشهای انجام یافته در رابطه با مقیاس سلامت عمومی ۴۳
بخش دوم: رضایت شغلی ۴۷
مؤلفههای عاطفی و شناختی رضایت شغلی ۴۸
تأثیر خلق و خو ۵۱
نظریه‌های رضایت شغلی ۵۴
۱- نظریه‌ی کامروائی نیاز ۵۴
۲- نظریه گروه مرجع ۵۶
۳- نظریه مک کللند ۵۷
۴- نظریه‌های مغایرت ۵۷
۵- نظریه تفاوتهای فردی ۵۸
۶- نظریه‌های موازنه ۵۹
۷- نظریة برابری ۶۰
۸- نظریة سه وجهی آلدرفر ۶۲
۹- نظریه ارزشی لاک ۶۳
۱۰- نظریه سلسله مراتب نیازهای مزلو ۶۵
۱۱- نظریه سیستمها و رضایت شغلی ۶۶
۱۲-نظریة دو عاملی رضایت شغلی ۶۷
ویژگیهای رضایت شغلی ۷۲
الگوهای رضایت شغلی ۷۳
ابعاد رضایت شغلی ۷۶
الف- پرداخت ۷۶
ب- ارتقاء و پیشرفت ۷۹
ج- سرپرستی ۸۰
د- همکاران ۸۲
هـ – ماهیت شغل ۸۴
۱- تنوع شغل ۸۵
۲- استاندارد و تخصصی کردن وظایف ۸۵
۳- کنترل بر روشها و مراحل انجام کار ۸۶
۴- چالش انگیز بودن شغل ۸۶
وضوح شغلی ۸۷
تطابق بین شخصیت و شغل و تأثیر آن بر رضایت شغلی ۸۸
همبسته‌های خشنودی شغلی: متغیرهای شخصی ۹۲
الف- سن ۹۲
ب- سطح تحصیلات، ۹۳
ج- جنسیت ۹۴
شاخص و پایمردهای رضایت شغلی و نارضایتی شغلی ۹۴
رضایت شغلی و عملکرد ۹۴
۱- تأثیر رضایت شغلی بر عملکرد ضعیف است ۹۴
الف) حفظ عملکرد قبلی ۹۴
ب) طریقه سازماندهی کارها ۹۵
ج) وجود ارتباط غیرمستقیم ۹۵
۲- رضایت شغلی غیرمستقیم منجر به عملکرد بهتر میشود ۹۶
۳- عملکرد بهتر، منجر به افزایش رضایت شغلی می‌گردد. ۹۶
۴- بین رضایت شغلی و عملکرد رابطه متقابل وجود دارد. ۹۷
رضایت شغلی و غیبت ۹۸
رضایت شغلی و سلامت جسمی و روانی ۹۸
رضامندی کلی از زندگی ۱۰۰
تخلف و رفتارهای ضدتولیدی ۱۰۰
ترک خدمت ۱۰۱
کارکنان چگونه نارضایتی خود را ابراز میکنند؟ ۱۰۲
خروج (ترک خدمت) ۱۰۳
اعتراض ۱۰۳
وفاداری (وظیفه شناسی) ۱۰۳
سهل‌انگاری ۱۰۳
بخش اول : جامعه آماری و گروه نمونه مورد مطالعه ۱۰۵
ابزار پژوهش ۱۰۵
روش نمره گذاری ۱۰۷
بخش دوم: تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده ۱۰۸
سن ۱۰۹
جنسیت ۱۱۱
سابقه کار ۱۱۲
تحصیلات ۱۱۴
الف) رضایت از کار ۱۱۵
ب) رضایت از سرپرستی ۱۱۶
ج) رضایت از همکار ۱۱۷
د) رضایت از ارتقاء ۱۱۹
هـ) رضایت از پرداخت ۱۲۰
الف) نشانه های جسمانی ( شکایت جسمی) ۱۲۱
ب ) اضطراب ۱۲۲
پ ) کنش اجتماعی ۱۲۳
ت ) افسردگی ۱۲۴
بخش اول :
به اعتقاد بسیاری از دانشمندان علوم رفتاری، سازمانها وجه انکارناپذیر دنیای نوین امروز را تشکیل میدهند، ماهیت جوامع توسط سازمانها شکل گرفته و آنها نیز به نوبه خود به وسیلة دنیای پیرامون و روابط موجود در آن شکل می‌گیرد. گر چه سازمانها به شکلهای مختلف و بر پایه هدفهای گوناگون تأسیس و سازماندهی میشود، اما بدون تردید تمامی آنها بر پایة تلاشهای روانی و جسمانی نیروی انسانی که ارکان اصلی آن به حساب می‌آید، اداره و هدایت می‌گردند. از این رو، زندگی افراد در جوامع نوین به شدت تحت نفوذ هستی و رفتار سازمانها قرار دارد، و همین دلیل به تنهایی سعی در شناخت هر چه بیشتر، بهتر و علمی‌تر ماهیت و روابط متقابل آنها و نیروی انسانی را توجیه و ضروری می‌سازد (حیدر علی هومن، 1381)
یکی از هدفهای پیگیر روانشناسی بررسی ماهیت رفتار و روان است. به طور کلی هر موجود زنده‌ای جزء از راه شناخت رفتار و موقعیتهای مختلف شناخته نمی‌شود. چون آدمی مخلوق انگیزه‌ها، کششها و احساسهای هوشیار و امکانات فطری خویش است و رفتارش هنگامی بهنجار است که موازنه یا تعادلی میان این عوامل برقرار گردد. در واقع تن و روان چنان با هم ارتباط نزدیک دارند که هر دگرگونی در یکی از آنها موجب دگرگونی در دیگری میشود. اکثر ناسازگاریهای فکری، عاطفی و اخلاقی بر اثر همین ناراحتیهای روانی ایجاد می‌گردد.
رشد و تعالی یک جامعه در گرو تندرستی افراد آن جامعه است و شناسایی عوامل تعیین کننده و مرتبط با آن در جهت سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در سطوح خرد و کلان جامعه نقش مهمی ایفا می‌کند. تأمین سلامتی افراد جامعه از دیدگاه سه بعدی جسمی، روانی و اجتماعی از مسائل اساسی هر کشوری محسوب میشود.
در این میان به دلیل شیوع بالا و اثرات مخرب بسیار شدید و طولانی اختلالات روانی به خصوص در کشورهای در حال توسعه، لزوم پرداختن به موضوع سلامت روان از اهمیت ویژه برخوردار است. ضرورت توجه به مسائل روانی با پیشرفت و توسعه تکنولوژی و زندگی ماشینی بیشتر نمود پیدا می‌کند.
از طرفی طبیعت زندگی انسان با انواع فشارهای روانی مانند محرومیتها، شکستها، کمبودها، حوادث و فجایع طبیعی و غیرطبیعی آمیخته است اما آنچه سلامت روانی و جسمانی او را در معرض خطر قرار می‌دهد شیوه مقابله با این عوامل است. حال اگر بتوان عواملی را که می‌تواند بر سلامت روانی تأثیرگذار بوده- چه مثبت، چه منفی - مورد شناسایی قرار داد، زمینه‌ها و عوامل مناسب را گسترش داده و عوامل آسیب‌زا را کاهش دهیم، می‌توان امیدوار بود که جامعه‌ای با افرادی کارآمد، سرزنده، پویا و سرشار از امید داشته باشیم.
از سوی دیگر، یکی از عمده‌ترین و شاید جنجال برانگیزترین (ناگی، 1996) مفاهیمی که از یک طرف تلاشهای نظری و بنیادی بسیاری را به خود معطوف ساخته، و از طرف دگر در تمامی سطوح مدیریت و منابع نیروی انسانی سازمانها اهمیت زیادی پیدا کرده، رضایت شغلی است.
این اهمیت از یک سو به دلیل نقشی است که این سازه در پیشرفت و بهبود سازمان و نیز بهداشت و سلامت نیروی کار دارد و از دگر سو، به علت آن است که رضایت شغلی علاوه بر تعاریف و مفهوم پردازیهای متعدد و گاه پیچیده، محل تلاقی و نیز سازه مشترک بسیاری از حوزه‌های علمی مانند آموزش و پرورش، روانشناسی، مدیریت، جامعه‌شناسی، اقتصاد و حتی سیاست بوده است. (لاوسون و شن، 1998، به نقل از هومن، 1381).
رضایت شغلی خود تعیین کنده بسیاری از متغیرهای سازمانی است مطالعات متعدد نشان داده است رضایت شغلی از عوامل مهم افزایش بهره‌وری، دلسوزی کارکنان نسبت به سازمان ، تعلق و دلبستگی آنان به محیط کار و افزایش کمیت و کیفیت کار، برقراری روابط خوب و انسانی در محل کار، ایجاد ارتباطات صحیح، بالا بردن روحیه، عشق و علاقه به کار است. تردید نیست که هر سازمان خود یک ارگانیسم منحصر به فرد است و نخستین عامل آن، انسان و توجه به کارکنان است. (هومن، 1381)
سلامت عمومی و رضایت شغلی دو عامل بسیار مهم در هر سازمانی است. توجه به سلامت روانی افراد و رضایت شغلی آنها به عنوان یکی از ارکان پیشرفت جوامع انسانی و عامل حفظ پویایی افراد باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
اما اینکه چگونه می‌توان این امر مهم را به مرحله اجرا درآورد و این دو عامل مهم را در حد مطلوب در سازمانها برقرار نمود، کاری بسیار دشوار و وظیفه‌ای است بس خطیر که نیاز به تجربه، امکانات، تدابیر خاص و شاید از همه مهمتر ابزاری علمی و معتبر دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی سلامت عمومی و رضایت شغلی در کارشناسان مرکز بهمن موتور اجرا گردیده است.
گروه بهمن در سال 1331 تحت عنوان شرکت سهامی (ایران خلیج کو) در زمینه نمایندگی امور حمل و نقل دریایی و حق‌العمل کاری نمایندگی تجاری شروع به کار کرد. این شرکت از سال 1338 با اخذ مجوز ساخت از سوی وزارت صنایع معادل اقدام به مونتاژ وانت سه چرخ موسوم به وسپا با ظرفیت 200 کیلوگرم نمود و سپس در سال 1350 با افزایش سرمایه، موضوع فعالیت شرکت به ساخت و مونتاژ انواع وانتهای مزدا تبدیل شد و وانت مزدا 1000 با ظرفیت 500 کیلوگرم به مرحله تولید رسید و نام شرکت به کارخانجات اتومبیل‌سازی مزدا تغییر یافت. بعد از آن در سال 1363 وانت مزدا 1600 نیز به تنوع محصولات شرکت اضافه شد و نام شرکت به ایران وانت تبدیل گردید. به منظور استفاده در جنگ تحمیلی در سالهای 1366-1365 شرکت اقدام به مونتاژ وانت مزدا 1800 نمود از سال 1369 تولید وانت مزدا 1000 از برنامه حذف گردید و شرکت با تمام ظرفیت به تولید وانت مزدا 1600 پرداخت از ابتدای سال 1373 و در پی واگذاری سهام به بخش خصوصی، دگرگونی قابل ملاحظه‌ای در روند فعالیتهای شرکت به وجود آمد بطوری که موضوع فعالیت شرکت شامل افزایش تولید و بهره‌برداری، طراحی و ساخت خودروی دو کابین و آمبولانس 1600، تولید وانت و آمبولانس با موتور گردید. در تاریخ 28/4/1378 و بر اساس مصوبه مجلس عمومی فوق‌العاده صاحبان سهام و با تغییر اساسنامه عطف حیات شرکت به منظور ایجاد ملدینگ گروه بهمن شکل گرفت بدین ترتیب، تغییر موضوع فعالیت و ساختار شرکت استراتژی گسترش در زمینه‌های مختلف از جمله تولید سواری مزدا F323 و GLX323 و تولید انواع شاسی و شالی قابل حرکت، تولید قطعات ریخته‌گری، تولید انواع موتورسیکلت و دوچرخه و انجام فعالیتهای بازرگانی و سرمایه‌گذاری در دستور کار قرار گرفت. در سال 1379 فروش شرکت با نرخ رشد تقریباً 50% که بالاترین نرخ رشد طی سه سال اخیر میباشد به 456 میلیارد ریال و سود قبل از کسر مالیات با 67% رشد که بالاترین نرخ سود طی 4 سال اخیر میباشد به 183 میلیارد ریال افزایش یافت تغییر قابل توجه بود طی سالیان اخیر برآیند استراتژی‌ها و برنامه‌های دقیق نهمین شرکت برتر بورس از لحاظ درجه نقد شوندگی بوده در حالی‌که در سال 78 رتبه 23 را به خود اختصاص داده بود. این امر نشان دهنده استقبال بازار سرمایه از سهام گروه بوده است علاوه بر این سهام گروه در سال 1379 بالغ بر 66% بازدهی نصیب صاحبان خود نموده است و این مسئله در مقایسه با نرخ بازدهی سال 77 و 78 که به ترتیب برابر با 6/25% و 1/54% میباشد. نشانگر مدیریت بهینه و نتیجه تغییر استراتژی گروه میباشد.
مهمترین عاملی که مسئولیت تأمین بهداشت روانی را به عهده دارد «خود انسان است. هر یک از عوامل فوق، تنها مراحلی از عمر انسان را تحت کنترل گرفته و بعد از مدت معینی انسان را رها میکنند، در حالی‌که «خود» انسان پیوسته با انسان بوده و از او جدا نمی‌شود. زمانی می‌رسد که دیگران مسؤول خطای آدمی نیستند بلکه «خود» مسئول حسن و قبح اعمال خویش خواهد بود. این مسؤلیت نقش بسیار حساسی در کمال رشد و سلامت روانی دارد. (شاملو 1369).
وظیفه و هدف اصلی بهداشت روانی تأمین سلامت فکرو روان افراد جامعه است به طور خلاصه بهداشت روانی دارای 4 هدف اصلی است. 1) خدماتی، جهت تأمین سلامت فکر و روان افراد جامعه، پیشگیری از ابتلا به بیماریهای روانی، بیماریابی، درمان سریع و پیگیری بیماران مبتلا به اختلالات عصبی روانی، کمک‌های مشورتی به افرادی که دچار مشکلات روانی، اجتماعی و خانوادگی شده‌اند، 2) آموزشی، شامل آموزش بهداشت‌روانی به افرادی که با بیماران عصبی سروکار دارند و همچنین آموزش بهداشت روانی هنگانی در صورت مواجهه با استرس‌ها و مشکلات روانی، آموزشی و مانند آ، 3) پژوهشی، تحقیق دربارة علل، نحوه شروع، درمان و پیشگیری از بیماریهای روانی، عقب‌ماندگی ذهنی، اعتیاد، انحرافات. و 4) طرح و برنامه‌های بهداشتی درباره ایجاد و گسترش مراکز جامعه روان‌پزشکی و هماهنگی بین برنامه‌های خدماتی، آموزشی و پژوهشی (میلانی‌فرد، 1374).
برای رسیدن به اهداف سلامت روانی فعالیتهای در سه بعد صورت می‌گیرد:
1- پیشگیری: هدف کلیه فعالیتهایی است که از پیدایش یا افزایش مشکلات روحی و اختلالات روانی جلوگیری می‌کند.
2- درمان: به بهبود یافتن فرد کمک می‌کند تا به خانواده و زندگی عادی برگردد.
3- بازتوانی: هدف آن است که به موازات درمان مشکلات روانی باید توانائی‌های از دست رفته به فرد بازگردانده شود تا بتواند به گونه‌ای مفید و سازنده برای زندگی خانوادگی و جامع باشد (ابراهیمی، 1374).
برخی از اصولی را که هر فرد باید رعایت کرده و به کار ببندد تا به حفظ سلامت روانی خود کمک کند و خود را از آسیب‌های روانی مصون بدارد. به طور مختصر در این قسمت آورده شده است.
1) احترام فرد به شخصیت خود و دیگران: فرد سالم احساس می‌کند که افراد اجتماعی او را می‌پسندند و او نیز به نظر موافق به آنها می‌نگرد و برای خود احترام قائل است.
2) شناختن محدودیتها در خود و افراد دیگر یکی از مهمترین اصول بهداشت روانی روبرو شدن مستقیم شخص با واقعیت زندگی است. برای رسیدن به این مقصود نه تنها لازم است که عوامل خارجی را شناسایی کرده و بپذیرد بلکه ضروری است تا شخصیت خود را آن‌طور که واقعاً هست قبول نماید.
3) دانستن این حقیقت که رفتار انسان معلول عواملی است: روانشناسان چون می‌دانند که رفتار انسان معلول علل خاصی است برای رفتارهایی که از او سر می‌زند شخص را سرزنش نمی کنند بنابراین از نظر آنها رفتار «خوب و بد» موجود نیست بلکه هر رفتاری عللی دارد و اگر رفتاری برای فرد و جامعه مضر باشد باید مانند برطرف کردن بیماری جسمی سعی در درمان آن نمود.
4) آشنایی به این که رفتار هر فرد تابع تمامیت وجود اوست: روان تابع تن است و هر فرد انسانی بر اثر ارتباط خصوصیات روانی و جسمانی موجود دست به عمل می‌زند.
5) شناسایی احتیاجات اولیه: بهداشت روانی مستلزم دانش و ارزش‌دادن به احتیاجات اولیه افراد بشر است بعضی از این احتیاجات جسمی و گروهی از آنان روانی هستند. شخصی که این اصول را فهمیده و بپذیرد مسلماً واقع‌بینانه با مشکلات زندگی مقابله می‌کند. و در نهایت اینکه شخص دیگران را آن‌طور که هستند قبول دارد و به جای ایده‌آلیسم در رابطه با آنها روش رئالیسم یا واقع‌بینانه را اتخاذ می‌کند. (شاملو، 1369).
با توجه به پرسشنامه 28 سؤالی گلدبرگ (1972) که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است. عوامل سازنده سلامت عمومی شامل مؤلفههای فرعی نشانه‌های جسمانی، اضطراب، اختلال در کنش اجتماعی و افسردگی است. در این بخش عوامل شناخته شده سلامت عمومی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
احتیاج اصلی بدن برقرار کردن تعادل داخلی است. احتیاج موجود را برای نگهداری و ادامه محیط طبیعی و ثابت درونی، تعادل حیاتی می‌نامند. هنگامی که به دلایلی یکی از دستگاههای فیزیولوژیکی مختلل شود، یک احتیاج جسمانی به وجود می‌آید و اگر این احتیاج ارضاء نشود در وظایف و فعالیت موجود اختلال حاصل خواهد شد زیرا به هم خوردن تعادل جسمانی نوعی خطر برای موجود زنده محسوب میشود (شاملو، 1369).
آدمی مخلوق انگیزه‌ها، کششها، احساسهای هشیار و همچنین استعدادها و امکانات فطری خویش است رفتارش هنگامی بهنجار است که موازنه یا تعادل میان این عوامل برقرار گردد. تن و روان چنان با هم ارتباط نزدیک دارند که هر دگرگونی در یکی موجب دگرگونی در دیگری میشود. از سویی، وقتی شخص گرفتار بیماری مزمنی است ممکن است چنان بر اعصاب و عوامل انگیزش او فشار منفی وارد گردد که رفتار و کردارش به وضعی نابهنجار درآید و نشانه‌های بیماری روانی در فرد نمایان شود (پارسا، 1374).
اضطراب یکی از واکنشهای استرس است و عبارت است از ترس و تشویق در غیاب خطر واقعی و مخصوص، ترس معمولاً مربوط است به خطری که به روشنی قابل ادارک است ولی منبع تهدید‌آمیزی که اضطراب را برمی‌انگیرد آشکار قابل ادراک نیست (آزاد، 1375).
اضطراب از نظر کلی عبارت است از تشخیص این نکته که رویدادهایی که انسان با آنها روبرو است خارج از دامنه شمول نظام استنباطی او قرار دارد. وقتی که فرد کمتر خود بر رویدادها را از دست داده باشد و وقتی که در چارچوب استنباطهای خود گرفتار باشد دچار اضطراب میشود (جوادی وکدیور، 1377).
شخص مضطرب تنش و ترس شدید و مداوم دارد او دچار احساس مستمر و اضطرابی نامشخص است که خود نیز از علت و منبع آن خبر ندارد، دوران کودکی بیماران مبتلا، نشانگر دو علت یکی توقع بی‌اندازه اولیاء و دیگری شک و تردید کودک در انتخاب رفتاری که منجر به تشویق شود و نه تنبیه. شخص آستانه تحمل مشکلاتش پایین است احساس عدم اعتماد به نفس دارد، و حتی در مسائل بسیار کوچک نیز از قوه و کارایی خود مطمئن نیست، شخص مضطرب همیشه در شک و تردید به سر می‌برد و نمی‌تواند در هیچ موردی به سرعت تصمیم بگیرد، زیرا از اشتباه کردن می ترسد. هر تردیدی که انسان نسبت به نفس خود احساس کند و هر چیزی را برای سودمندی و کنترل ذهن خود خطرناک بداند یک منشاء بالقوه برای اضطراب محسوب میشود. (شاملو 1369).
سازگاری به آن گونه ویژگی شخصیتی اشاره می‌کند که به فرد امکان می دهد تا خود را با شرایط گوناگون اجتماعی وفق دهد. رفتار بهنجار و نابهنجار، سازگار و ناسازگار از جمله مقولات مبحث سازگاری است بنابراین سازگاری عبارت از آن الگوی رفتاری است که شخص را قادر می‌سازد تا خود را با شرایط اجتماعی وفق دهد. البته الگوی رفتار بهنجار و ناهنجار از جامعه‌ای به جامعه دیگر فرق می‌کند و لذا آزمونهای سازگاری باید این تفاوتهای فرهنگی و اجتماعی را در نظر داشته باشند. (سیف، 1371).
سازگاری از نظر علوم رفتاری عبارتست از:
1) عمل برقراری رابطه روان شناختی رضایت بخش میان خود و محیط.
2) عمل پرش رفتار و کردار مناسب و موافق محیطی و تغییرات محیطی.
3) سازگاری موجود زنده با تغییرات درونی و بیرونی (شعاری نژاد، 1364).
4) سازگاری اجتماعی بر این ضرورت متکی است که نیازها و خواسته‌های فرد با منافع و خواسته‌های گروهی که در آن زندگی میکنند هماهنگ و متعادل شود و تا حد امکان از برخورد و اصطکاک مستقیم و شدید با منافع و ضوابط گروهی جلوگیری به عمل آید. فردی دارای سازگاری اجتماعی است که خصوصیات زیر را داشته باشد.
- علاقه و واکنش نسبت به مردم و خانواده.
- تماس چشمی و یا پیامهایی که از حالت چهره درک میشود.
- توانایی نوازش کردن و در آغوش گرفتن.
- توانایی همکاری دربازی و دوستی.
- توانایی در تشکیل رابطه نزدیک با فردی دیگر بخصوص با شریک زندگی.
- استفاده موفق از رفتارهای تعاملی در اجتماع.
- دیگران را به منظور ارضای امیال خود استثمار نمی‌کند و به آنها نیز وابسته نمی‌شود. (اسلامی نسبت، 132).
بررسی بهداشت و سلامت فردی و نقش آن بر جوامع
مبانی نظری و تجربی پژوهش
1- سلامت
از آنجا که سلامت مهم ترین و مناقشه برانگیزترین مفهوم این تحقیق است، بررسی اجمالی فضای مفهومی موجود در مورد آن اهمیت زیادی دارد، به طور کلی تعاریف متعددی از مفهوم سلامت نزد محققان و اندیشمندان رشته‌های پزشکی، بهداشت و جامعه شناسی وجود دارد. این مسئله نشان می‌دهد هیچ شیوة ساده و آسانی برای ارائه تعریف از مفهوم سلامت وجود نداشته و دستیابی به تعریفی که مورد قبول همگان باشد، براحتی میسر نیست.
سلامت بی‌تردید مهمترین جنبه از مسائل حیات انسان به شمار می‌رود که از دوران قدیم ذهن اندیشمندان را به خود مشغول کرده است. کسانی نظیر افلاطون که سلامت را به عنوان «هماهنگی میان عملکردهای بدن» و افرادی نظیر جالینوسی که در مقابل سلامت، بیماری را به عنوان «برهم خوردن تعادل» فرض کرده‌اند جزء متقدمینی هستند که به تعریف این مفهوم پرداخته‌اند. همچنین در طول 30 سال گذشته تعداد زیادی از تحقیقات مربوط به سلامت تعاریف متعددی از آن ارائه کرده‌اند. به عنوان نمونه در منابعی نظیر مرکز ملی سلامتی آمریکا، 1964؛ بیلوک، 1971؛ برسلو، 1972؛ الینسون، 1974؛ بالینسکی و برگر،1975؛ کاپلان، 1976؛ ساکت، 1977؛ سازمان بهداشت جهانی، 1979؛ ویر، 1981؛ هیدی و دیگران ، 1985 و … تعاریف گوناگونی از مفهوم سلامت به چشم از می‌خورد (Blaxter,1998:2) که سعی خواهد شد تعاریفی که نزدیکی بیشتری با اهداف تحقیق حاضر دارند مورد اشاره قرار گیرند.
به‌طور کلی در تعاریف پزشکی، سلامت معادل عدم وجود بیماری فرض میشود. بنابراین در حوزة دانش پزشکی به جای ارائه تعریف از سلامت عموماً به ارائه تعریف بیماری بسنده میشود. یکی از این تعاریف که مبتنی بر پزشکی جدید است بیماری را به عنوان «انحراف متغیرهای بیولوژیک قابل اندازه‌گیری از حد عادی یا وجود اشکال آسیب شناختی طبقه‌بندی و تعریف شده تلقی می‌نماید» (Ibid:3).
دانش دیگری که به ارائه تعریف از سلامت پرداخته است، جامعه شناسی پزشکی است. تعاریف جامعه شناختی از سلامت ضمن مدنظر قرار دادن عوامل بیولوژیک، بر عوامل اجتماعی، فرهنگی و روانی نیز تأکید دارند. به عنوان مثال منوچهر محسنی معتقد است سلامت از صفات بسیار متنوعی شکل می‌گیرد که عبارتند از : آمادگی برای کار، تغذیه خوب، احساس شادابی و فقدان هرگونه غم و رنج (محسنی، 45:1376).
همچنین سازمان بهداشت جهانی تحت تاثیر تعاریف جامعه شناختی سلامت را «حالت رفاه و آسایش کامل روانی، جسمی و اجتماعی می‌داند و نه فقط فقدان بیماری و نقص عضو»(همان: 45). بنابر تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامت را می‌بایست با توجه به عواملی نظیر سن، جنس، جامعه و منطقه زیست و در قالب حدود هنجاری مورد بررسی قرار داد.
2- بیماری
برای تکمیل بحث تعاریف سلامت، ضرورت دارد به مفهوم مقابل آن یعنی بیماری نیز پرداخته شود تعریف بیماری نیز همانند سلامت به سادگی امکان پذیر نیست و برحسب نوع جامعه، مراحل توسعه و مسائل فرهنگی، تعاریف متفاوتی از آن ارائه شده است.
بیماری را در غالب موارد «انحراف از حالت سلامت» تعریف کرده‌اند. به اعتقاد اغلب مردم بیماری حالتی است که تحت تاثیر آن سلامتی انسان به مخاطره می افتد از نظر محیط شناسان بیماری پدیده ای است ناشی از ناتوانی ارگانیسم در ارائه پاسخ همساز به محیط (محسنی، 56:1376)، در حالی‌کمه در انگارة سنتی پزشکی بیماری ضایعه‌ای است در درون بدن انسان که دو نوع شاخص پدید می‌آورد. اول حالتهایی احساسی که بیمار به آن دچار میشود و به او هشدار می‌دهد که وضع روبراه نیست که به آنها نشانه ها (symptoms) گفته میشود و دوم نشان‌گرهایی که بیان کنندة وجود ضایعة آسیب‌شناسانه نهفته‌ای هستند که توسط پزشک تشخیص داده می‌شوند و به آنها علائم (signs) اطلاق میشود (آمسترانگ، 1372: 27) .
به طور کلی انواع تعاریف موجود دربارة بیماری را می‌توان به شرح زیر طبقه‌بندی کرد:
1ـ تغییر در ساختمان عضو و خارج شدن آن از حالت طبیعی.
2ـ تغییر در وظایف طبیعی جسم و روان.
3ـ پیدایش حالت‌هائی که موجب رنج افراد گردد.
4ـ عدم تعادل روانی و اجتماعی (محسنی ، 1376:57).
ج ـ اعتیاد
اعتیاد (Addiction) واژه‌ای است قدیمی که امروزه به دلیل کاستی‌های آن از اصطلاح «وابستگی به مواد» استفاده میشود و وابستگی سندروم بالینی با تظاهرات رفتاری، شناختی و فیزیلوژیک است که باعث میشود فرد مصرف مواد را به رفتارهای دیگر ترجیح دهد. که برای تشخیص این وابستگی، حداقل وجود 3 نشانه اول از 5 مورد زیر لازم است:
1ـ افزایش تدریجی مقدار مادة مصرفی لازم برای دستیابی به علائم مصرف آن
2ـ پیدایش علائم ترک در صورت عدم مصرف یا کاهش مقدار مصرف
3ـ تمایل دایم و تلاشهای ناموفق برای کاهش یا قطع مصرف ماده
4ـ مختل شدن فعالیتهای اجتماعی، شغلی و …
5ـ تداوم مصرف ماده علیرغم آگاهی از عوارض آن.
از طرف دیگر برای تشخیص تخت تاثیر مواد بودن در ادبیات موجود 2 معیار عمده وجود دارد که عبارتند از :
1ـ بروز علایم قابل برگشت و اختصاصی مصرف ماده.
2ـ بروز رفتارهای نامتناسبت یا تغییرات روانی به دلیل تأثیر ماده بر دستگاه عصبی مرکزی
و ـ ترک مواد
ترک حالتی از محرومیت (withdrawal) مصرف مواد است که در اثر آن نشانه‌های زیر بوجود می‌آیند.
1ـ بروز سندروم خاص، بر اثر قطع یا گاهش مصرف ماده‌ای خاص
2ـ بروز علائم کاملا ناراحت کننده و اختلال در کارکد اجتماعی و شغلی بر اثر سندروم فوق.
5ـ درمان
به مجموعة روش‌هائی کحه گفته میشود که با هدف دست یابی به شیوة زندگی بددون مواد، کمک به افزایش عملکرد در جبنه‌های محتلف زندگی و پیشگیری از تکرار مصرف (عود) انجام می‌شوند.. درمان اعتیاد معمولاً با محرومیت (قطع یا کاهش مصرف مواد)، استفاده از دارو و روش‌هعای اجتماعی نظیر سخنرانی های آموزنهده، جلسات مشاوره گروهی، ایجاد ارتباط با دوستان غیرمعتاد و کمک گرفتن از خانوغده همراه است از اهداف فرعی شیوه‌های درمانی می‌توان به افزایش انگیزه برای ترک و کمک برای باقی ماندن در ترک نیز اشاره نمود
وـ عود
عود به چند حالت مختلف از برگشت به سوء مصرف مواد گفته میشود که عبارتند از:
1ـ بازگشت ناگهانی به مصرف موادی که قبلاً مصرف می‌شده اس.
2ـ فرآیندی که سرانجام به مصرف مجدد مواد منجر خواهد شد.
3ـ افزایش مصرف مواد، نسبت به مقداری که قبلاً مصرف می‌شده است.
معمولاً برگشت به سوإ مصرف مواد تحت تأثیر عواملی نظیر افراد (دوستان و آشنایان معتاد) ، اماکن و اشیاء تحریک حواس پنج‌گانه، تجدید خاطرات، افکار و عواطف، اختلالات روانی و سایر بیماریها و روبروشدن با موقعیتهای ناگوار صورت می‌پذیرد.
زـ پیشگیری
پیشگیری (prevention) به کارگیری اقداماتی است که منجر به کاهش ابتلای افراد به اعتیاد میشود. در واقع پیشگیری موجب کاهش عواملی میشود که افراد را در معرض خطر قرار میدهند و افزایش عواملی که افراد را از مصرف مواد حفظ می‌کند. مهمترین شیوه‌های پیشگیری عبارتند از:
1ـ آگاه کردن افراد از خطرات و مضرات مواد مخدر
2ـ تقویت فعالیتهای جایگزینی
3ـ افزایش مهارتهای زندگی بویژه مهارتهای حل مشکل
4ـ ارتقای فرهنگی
ـ پیشگیری از تکرار مصرف (عود)
استراتژی‌های بکار گرفته شده در جهت دستیابی به اهداف فوق در قالب در اخلات طراخی شده‌اند. این مد اخلات در ابعاد روانی و اجتماعی تعریف شده و با بهره‌گیری از ابزارهای چون جلسات گروهی، کمک گرفتن از خانواده‌ها، ایجاد ارتباطات جدید، اصلاح روابط دورن خانواده، سخنرانی‌ها و توجه به جنبه‌های معنوی زندگی و … پایش فرآیند را برعهده دارند.
در تحقیقی که از مراکز خود معرف در ایران صورت گرفته است، اختلالات رفتاری چون شخصیت ضد اجتماعی، اختلال سلوک، اضطراب و افسردگی در میان افراد معتاد پیش از درمان و پس از درمان مورد مطالعه قرار گرفته است.
در این تحقیق از 153 معتاد که به طریق نمونه‌گیری طبقه‌ای انتخاب شده بودند، آزمون بعمل آمده است. براساس نتایج به‌دست آمده به رغم کاهش نسبی در میزان افسردگی و رفتار اعتیاد آزمودنیها در مرحله اصلی درمان نسبت به مرحله اولیه، میزان افسردگی و تمایلات به سوء مصرف ماد (آمادگی به اعتیاد) همچنان بالا بوده است.
در این الگو سندروم افسردگی، سابقه اعتیاد، نوع ماده مخدر مصرفی و سابقه ترک اعتیاد بر تمایلات فرد به سؤمصرف و رفتار اعتیادی تأثیر می‌گذارد. براساس این تحقیق اختلالات روانی در گرایش مجدد به سؤمصرف پس از درمان، مؤثر دیده شده است.
تحقیقات دیگری در این خصوص انجام شده است که نابهنجاری او تاب‌مانی‌های روحی، عاطفی و رفتاری نظیر اختلالات اضطراب، افسردگی، احساس از خود بیگانگی، احساس بی‌قدرتی و … را از عوامل پایه‌ای مصرف مواد مخدر و عود مجدد عنوان نموده‌اند. (بروین 1992، وین استاین 1993، برونر1993، کیدروف 1996، ک وهن1991، کسلر1996، نلسون1996 ، سوندسن 1998، کلارک 1997)
تحقیق دیگری در مجله بیماریهای ذهنی و عصبی شماره 189 سال 2001 آمده است در این تحقیق نوجوانان معتادی که همراه با اختلالات و ناهنجاری‌های ذهنی و رفتاری تحت درمان قرار گرفته‌اند مورد مطالعه می‌باشند.
مطالعه فوق مقایسه‌ای میان ویژگیهای این افراد قبل از درمان و پس از درمان، با ا فرادی که فاقد این اختلالات هستند و نتایج درمان در میان این گروئه از نوجوانان مورد ارزیابی قرار گرفته است. تعداد معتادین 992 نفر بوده است که از میان 23 برنامه درمانی ویژه نوجوانان بر محدودیت سه مدل بستری بلندمدت بستری کوتاه مدت و سرپایی، برگزیده شدند، تقریباً (64%) نمونه‌ها حداقل یک اختلال ذهنی را داشتند و مکرراً رفتار مختل نشان می‌دادند.
اختلال رفتاری این افراد وابستگی به مواد مخدر الکل متمرکز بوده و مشکلات بسیاری با خانواده، مدرسه و درگیریهای جرم‌خیز داشته‌اند.
در مقایسه‌ای که میان این افراد با افراد فاقد اختلالات در فرآیند درمانی صورت گرفتن نشان داده شد که علیرغم کاهش اختلالت و مشکلات رفتاری پس از درمان، آنها گرایش به استفاده از ماری جوانا و دیگر مواد مخدر را نشان دادند و پس از 12 ماه که از درمان آنها گذشت مرتکب اعمال غیرقانونی شدند.
در خاتمه این مقاله آمده است در جهت ارتقای نتایج درمان نوجوانان مبتلا به اختلالات رفتار اعتیادی و ناهنجاری‌های ذهنی، لازم است پروتک‌های درمانی هماهنگ با برنامه‌های درمان مواد مخدر، اجرا گردند.
تحقیق دیگری از مراکز درمانی در شش شهر امریکا به عمل آمده است. حجم جاهد نمونه 1066 نفر نوجوانان 18ـ11 سال بوده که 723 نفر زن و 793 نفر را مردان تشکیل دادند. درمان این افراد در طی 36 برنامه درمانی اجتماع محور انجام گرفته و پایش فرآیند درمان این بیماران در سالهای 1995ـ 1993 طراحی شده است: این تحقیق توسط سازمان ملی ارزیابی درمان مواد مخدر در میان نوجوانان انجام شده.
520 نفر از معتادین تحت درمان 13 برنامه بستری طولانی مدت، 219 نفر تحت درمان 14 برنامه درمان سرپایی و 327 نفر تحت درمان 9 برنامه بستری کوتاه مدت قرار گرفتند.
نتایج این تحقیق نشان داده است که تقریباً نیمی (3/46% از بیماران در طی درمان به صورت هفتگی از ماری جوانا استفاده می‌کردند که این تعداد پیش از مراجعه به مراکز 3/96% بودند. مصرف کنندگان مشروبات الکلی از 1/32% به 9/81% تقلیل یافتند و مصرف‌کنندگان مواد مخدر سنگین از 5/85% به 9/36% کاهش یافتند و میزان برخوردهای کیفری و مجرمانه از 76% به 4/51% رسیدند.
علاوه بر این تطابق و سازگاری روانشناختی و نیز جذب فعالیتهای مدرسه و محیط آموزشی نیز در این بیماران گزارش شده است.
ناهنجاری های ناشی از روان پریشی مرتبط با عود در مردان به میزان بالا دیده شده و در سالهای پایش درمان زنان، افرادی که در برنامه بستری طولانی مدت تحت درمان بودند 14/3 برابر افرادی که در برنامه درمان سرپایی قرار داشتند، در پرهیز کامل باقی ماندند.
به طور خلاصه نوجوانان در برابر درمان با مشکلات عدیده‌ای روبرو هستند از جمله درگیرشدن آنان با قانون از مسایل این گروه از بیماران است. 9/59% از آنان به علت ارتکاب جرم‌های مرتبط با قانون روبرو شدند و در 7/61% نیز ناهنجاری‌های رفتاری دیده شد.
مصرف مواد چندگانه، ناهنجاری های رفتاری، برخوردهای قانونی، عدم ثبات در وضعیت زندگی و وجود گروه مرجع نامناسب با نتایج حاصل از درمان دارد. مطالعه فوق در مراکز درمانی موجود جهان وجود محدودیت درمان اجتماع نگر را که مبتنی بر مشارکت افراد در روند درمان است، نشان می‌دهد . در مرکز درمانی با نام سلامت روان اجتماعی مراحل درمانی که شامل جوانب اجتماعی، هیجانی، هوشی، فیزیکی و روحی افراد میشود به افراد امکان باززایی مجدد را می‌دهد.